پنج رساله سیاسی از دوره قاجار
| پنج رساله سیاسی از دوره قاجار | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | رحمانیان، داریوش (نویسنده) حاتمی، زهرا (نویسنده) |
| ناشر | نشر علم |
| مکان نشر | تهران |
| سال نشر | 1396ش |
| شابک | 9789642248728 |
| زبان | فارسی |
| کد کنگره | |
پنج رساله سیاسی از دوره قاجار (جهادیه محمدکریم خان کرمانی) (هدایة المجاهدین محمدتقی بروجردی) (جهادیه ناصریه در جنگ ایران و انگلیس حاجی میرزا عسکری) تألیف داریوش رحمانیان، زهرا حاتمی؛ از روزگار قاجاریه رساله های بسیاری در نقد اوضاع سیاسی، اجتماعی و ضرورت اصلاحات و نوسازی برجای مانده که تصحیح انتقادی همراه با تفسیر و تحشیه ی آن ها می تواند سطح آگاهی های ما را از روند تحول تدریجی در اندیشه سیاسی روزگار قاجاریه، افزایش دهد و زمینه‌ای برای درک بهتر رویدادهای مهم و تأثیر گذار سال‌های انقلاب مشروطه فراهم آورد. نیز پژوهشگران تاریخ ایران را با اندیشه های افراد گم نام یا کمتر شناخته شده‌ای آشنا سازد. مجموعه ی حاضر دربردارنده پنج رساله شامل سه جهادیه و دو رساله انتقادیه از دوره ی قاجاریه است.
گزارش کتاب
از روزگار قاجاریه رساله های بسیاری در نقد اوضاع سیاسی، اجتماعی و ضرورت اصلاحات و نوسازی برجای مانده که تصحیح انتقادی همراه با تفسیر و تحشیه ی آن ها می تواند سطح آگاهی های ما را از روند تحول تدریجی در اندیشه سیاسی روزگار قاجاریه، افزایش دهد و زمینه‌ای برای درک بهتر رویدادهای مهم و تأثیر گذار سال‌های انقلاب مشروطه فراهم آورد. نیز پژوهشگران تاریخ ایران را با اندیشه های افراد گم نام یا کمتر شناخته شده‌ای آشنا سازد که عمدتا آثار، افکار و آراء شان در پرتو بزرگی نام و آثار اندیشه گران نامی به فراموشی سپرده شده اند.
مجموعه ی حاضر دربردارنده پنج رساله شامل سه جهادیه و دو رساله انتقادیه از دوره ی قاجاریه است.
«جهادیه محمدکریم خان کرمانی (1225- 1288 ق)»، « هدایه المجاهدین» نوشته محمدتقی بروجردی و رساله کوتاه و کم حجم «جهادیه ناصریه در جنگ ایران و انگلیس» به قلم حاجی میرزا عسکری، امام جمعه مشهد (1211، 1280 ق) بخش نخست کتاب حاضر را شکل داده اند. به جهادیه های محمدکریم خان کرمانی و محمدتقی بروجردی، در ادامه سنت جهادیه نویسی عصر فتحعلی شاهی و به عنوان حلقه واسطی بر نگارش این دست آثار تا اواخر دوره قاجاریه باید نگریست. رساله هایی که بنا بر ضرورت ترغیب مسلمانان به دفاع از دارالاسلام ایران در مقابله با دارالفکر نوشته شده اند و تلاش می کردند مردم را به اطاعت از پادشاه قاجاری به عنوان تنها حکمران شیعه جهان و فردی مورد اعتماد علمای شیعه برانگیزانند.
رساله های «سر مکتوم» و رساله «در اوضاع سیاسی ایران» به ترتیب از میرزا هدایت الله وزیر دفتر (1234، 1310 ق) و میرزا حسن خان سرتیپ ملقب به معتمد السلطان در بخش دوم جای گرفته اند. این رساله های انتقادی در کنار آثار انتقادی مهم دیگری که در دهه 1280 ق نوشته شده اند، ماحصد دوره ی پس از سقوط میرزا آقاخان نوری هستند. در این دوره حتی شاه هم به ضرورت و لزوم انجام اصلاحات در ایران پی برده، قدم هایی هرچند مقطعی، کوتاه، نابسنده و موقتی در جهت نوسازی نظام اداری - سیاسی ایران برداشته بود.
درباره چرایی انتخاب رساله های پنج گانه حاضر باید گفت به دلیل شکست ایران در جنگ با انگلیس که زمینه ساز انعقاد عهدنامه پاریس در سال 1273 ق و جدایی همیشگی بخشی دیگر از خاک ایران در دوره قاجاریه گردید، تنها یکی از نشانه های روند ضعف و زوال و انحطاطی بود که ایران زمین از دهه های پیش به آن گرفتار آمده بود. بی ثباتی طولانی مدت سیاسی پس از سقوط صفویه تا روی کار آمدن حکومت قاجاریه و روند رو به افزایش احساس بیگانگی برخی اقوام ایرانی مرزنشین با حکومت مرکزی، حضور و نفوذ همسایگان تحمیلی ای چون انگلستان و تلاش آن کشور در جهات حفظ منافع خود در هندوستان، ناکام ماندن اصلاحات میرزا تقی خان و نتایج و اثرات صدرات هفت ساله میرزا آقاخان نوری که بازنشستگی به شیوه اداری ایران پیش از امیرکبیر بود و شبهاتی درباره همکاری او با انگلیسی های وجود داشت، همه و همه زمینه ساز جدایی هرات از خاک ایران گردید. رویدادی که ضربه‌ای سهمگین بر حیثیت ایران و سلطنت قاجاریه وارد آورده پریشانی و اغتشاش امور اداری در دوره صدارت میرزا آقاخان و تفاوت های فاحش آن با دوره پیشین را در نظر شاه قاجاری عیان ساخته نه تنها به عزل او و فرزندان و اقوامش از مناصب دولتی انجامید که سبب ساز الغای منصب صدارت و تأسیس نهادهای جدید شبه قانون گذاری و وزارتخانه های جدید شد. [۱]
پانويس
منابع مقاله
کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران