تاریخ ایران باستان و روم

تاریخ ایران باستان و روم
پدیدآوران	سیموکاتا، تئوفیلاکت (نویسنده) فاضلی بیرجندی، محمود (مترجم)
ناشر	کتاب سده
مکان نشر	تهران
سال نشر	۱۳۹۶ش
شابک	‎978-600-97823-9-0
کد کنگره	‏

تاریخ ایران باستان و روم تألیف تئوفیلاکت سیموکاتا؛ مترجم محمود فاضلی بیرجندی؛ کتاب حاضر ترجمه ی فارسی تاریخ تئوفیلاکت است. وی بازپسین تن از سلسله ی تاریخ نگاران یونانی است که از هرودوتوس آغاز می شد و همه ی ایشان در طول بیش از هزار سال به کار نگارش روایت های جامع از رخدادهای نظامی و دیگر وقایع برجسته ی حکومتی در یونان و روم پرداختند. موضوع اصلی تاریخ تئوفیلاکت جنگ های رومیان در منطقه ی بالکان و نیز جنگ های آنان با پارس هااست. بنابراین، این کتاب، منبع ارجمندی در تاریخ امپراتوری روم در برهه ی اخیر سده ی ششم است.

گزارش کتاب

تئوفیلاکت سیموکاتا بازپسین تن از سلسله ی تاریخ نگاران یونانی است که از هرودوتوس آغاز می شد و همه ی ایشان در طول بیش از یک هزار سال به کار نگارش روایت های جامع از رخدادهای نظامی و دیگر وقایع برجسته ی حکومتی در یونان و روم پرداختند. تئوفیلاکت از پایان دهه ی 620 میلادی دست به کار نگارش تاریخ شد و روایت اوضاع امپراتوری روم را از سال 582 پی گرفت. موضوع اصلی تاریخ تئوفیلاکت جنگ های رومیان در منطقه ی بالکان و نیز جنگ های آنان با پارس هااست. نقطه ی عطف گزارش تئوفیلاکت از رخدادهای خاورمیانه شورش بهرام چوبین است. او گزارش مفصلی از قیام در مملکت پارس و استقرار دیگرباره ی حکومت قانونی در پارس در سال 591 داده است. به علاوه، در این متن تاریخی زوایایی از درون شاهنشاهی ساسانی نقل شده که در جای دیگر به قلم نیامده است. بنابراین، این کتاب، منبع ارجمندی در تاریخ امپراتوری روم در برهه ی اخیر سده ی ششم است، اما اسلوب نگارش یونانی تئوفیلاکت چنان است که ای بسا چندان کسانی رغبت خواندن کتاب او را به زبان اصلی نکنند. ترجمه ی انگلیسی موجود بخشی است از طرح مطالعه ی تاریخ تئوفیلاکت. تاریخ، نوشته ی گران ارج «تئوفیلاکت سیموکاتا»، کتابی نیست که آگاهان تاریخ باستان ایران و روم آن را نشناسند. برگردان فارسی این کتاب ویژگی هایی دارد که برای خوانندگان قابل تأمل و توجه خواهد بود:

یکی، یادآوری زبان نگارش تئوفیلاکت است که آهنگ و پیچ و تاب های مخصوص خودش را دارد. گاه سخن عادی خود را چندان می پیچاند که دریافت معنا و مقصود را دشوار می کند. باید گفته شود که همین زبان و همین اسلوب نگارش، مترجم فارسی را ناچار کرده که بارها متن فارسی با بازنویسد تا بلکه بیش تر به اسلوب تئوفیلاکت نزدیک شود. اسلوبی که مترجمان انگلیسی کتاب هم در مقدمه ی خود از دشواری آن شکوهیده اند.

دیگر، برخی کلمات و اصطلاحات مخصوص این کتاب است، که لازم است توضیحی درباره ی برگردان آن بدهد. اما نکته ی دیگر که باید یادآورده شود این که همین عنوان ها در جاهایی برای شاهنشاهان یا مردم ایران هم آورده شده است. بر همین منوال در جاهایی از کتاب، شاهنشاه ایران یا مردم ایران؛ بابلی و بابلی ها نیز خوانده شده اند.

سه دیگر، مشکل عمومی در برگرداندن متن ها، ضبط نام های کسان و جاهاست که در این کتاب هم مترجم بدان گرفتار بود. نام های کسان و جاها در سرزمین های پارسیان، رومیان، یونانیان و دیگر مردم باستان در متن انگلیسی این کتاب با ضبط انگلیسی آورده شده و اما مترجم فارسی نمی توانست پیرو همان ضبط باشد. چون اگر جز این می شد هوای اصلی کار از دست می رفت یا سبک می شد. اما هردو فهرست کسان و جاها که در پایان کتاب آورده شده، همان فهرست هایی است که در پایان متن انگلیسی و همراه با توضیحاتی آمده است.

دیگر توضیحی هرچند واضح، درباره ی سامان و صورت این کتاب است. تئوفیلاکت، تاریخ خود را به هشت کتاب قسمت کرده و سپس هر کتاب دارای چندین پاره و هر پاره دارای جمله هایی است. هم پاره های هر کتاب هم جمله ها در هر پاره، همگی شماره دارد. در ترجمه ی فارسی همین صورت بندی رعایت شده است. هرچه هست کار تئوفیلاکت است. دیگر باید یادآورد شود که در برگردان این کتاب به پانویس های متن اصلی بسنده شد و از آوردن پانویس ها و توضیحات، مگر برای بعضی از کلمات و اصطلاحات، صرف نظر شد. زیرا این کار، کاری بود نیازمند خرج بسیار و زیاد، هم از وقت و هم از مال. فقط گه گاه برخی نکته ها را، که ناچار بوده، در پانویسی به کتاب افزوده است، اما به طور کلی جلوی خود را از آوردن پانوس و توضیح گرفته است.

منابع مقاله

کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران