کتیبه‌های خصوصی فارسی میانه ساسانی و پساساسانی
کتیبه‌های خصوصی فارسی میانه ساسانی و پساساسانی (گورنوشته، یادبودی) تألیف سیروس نصراله زاده، از عصر ساسانی دو گونه کتیبه موجود است. گونه ی نخست کتیبه‌های دولتی یا سلطنتی هستند و دسته دوم، کتیبه‌های اواخر دوره ی ساسانی و آغاز اسلام هستند که به کتیبه‌های خصوصی مشهورند. این کتیبه‌های خصوصی متنوع اند.یک بخش گورنوشته ها هستند و دسته دیگر کتیبه‌های یادبودی اند. مجموعه ی کتیبه‌های خصوصی بررسی شده در کتاب حاضر، حدود 122 کتیبه است. شیوه ی بررسی هر کتیبه مشتمل است بر معرفی مختصر کتیبه، چگونگی پیدایی آن و سابقه ی پژوهش. سپس حرف نویسی، آوانویسی و ترجمه ی فارسی آورده شده است. متناسب با هر کتیبه تعلیقات زبانی و تاریخی داده شده است. شیوه ی تقسیم بندی کتیبه‌های خصوصی نیز به ترتیب فصل هاست. در جلد دوم تصویرها آمده است. در جلوی عنوان هر کتیبه شماره صفحه‌های تصویرها آمده است.
| کتیبه‌های خصوصی فارسی میانه ساسانی و پساساسانی | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | نصراله زاده، سیروس (نویسنده) |
| ناشر | پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی |
| مکان نشر | تهران |
| سال نشر | ۱۳۹۸ش |
| شابک | 7-996-426-964-978 |
| کد کنگره | |
ساختار
کتاب در دو جلد به چاپ رسیده، جلد اول در سه فصل است و عناوین اصلی آن:
فصل نخست: تدفین در ایران باستان، گورنوشته ها
فصل دوم: کتیبه‌های یادبودی
فصل سوم: کتیبه‌های خصوصی پهلوی ساسانی مسیحیان ایرانی
عناوین اصلی جلد دوم عبارت است از:
گورنوشته ها
کتیبه‌های یادبودی
کتیبه‌های مسیحیان ایران
گزارش کتاب
از عصر ساسانی دو گونه کتیبه موجود است. گونه ی نخست مشهور به «کتیبه‌های دولتی» یا «سلطنتی» هستند. وجه تمایز این کتیبه ها با دوره ی دوم استفاده از «الفبای کتیبه ای منفصل» است. این دسته از کتیبه ها یا متعلق به شاهان ساسانی هستند و یا به مقامات درباری تعلق دارد. وجه مشخصه ی دیگر این کتیبه ها در آغاز، سه زبانه بودن (فارسی میانه ی ساسانی و پهلوی اشکانی و یونانی ) آن هاست. سه زبانه بودن این کتیبه ها حامل پیام سیاسی و تبلیغاتی در اثبات و تأیید حاکمیت سیاسی سلسله ی تازه است. روایت یونانی، به جهت زبان بین المللی اکثریت سوریه و شرق امپراتوری روم و برای «جهانی کردن گفتار شاپور به زبان میانجی آن زمان» است و روایت پهلوی اشکانی، برای جامعه ی پارتی زبان ایرانی و فارسی میانه ی ساسانی که زبان رسمی حکومت بود. این سه روایت قابل مقایسه با سه زبانگی کتیبه‌های هخامنشی است. کتیبه‌های دیگر این دوره یا دو زبانه (فارسی میانه ی ساسانی و پهلوی اشکانی) هستند یا تک زبانه (فارسی میانه ی ساسانی).
دسته دوم، کتیبه‌های اواخر دوره ی ساسانی و آغاز اسلام در ایران است که به «خط متصل پهلوی یا کتابی» نوشته شده اند و مشهور به کتیبه‌های خصوصی هستند. این کتیبه‌های خصوصی متنوع اند. یک بخش گورنوشته ها هستند که بسیار فراوان اند و دسته دیگر کتیبه‌های یادبودی اند. تمامی این کتیبه‌های خصوصی جز دو مورد، به خط متصل کتابی یا تحریری نوشته شده اند. آن دو مورد یکی «دو کتیبه ی شوشتر» است که به الفبای متصل نوشته شده و محتملا باید به دوره ی ساسانی مربوط باشد و دیگری کتیبه ی دربند که خط منفصل و متصل در آن با هم آمده است. علاوه بر این منابع کتیبه ای در دوره ی آغازین اسلامی در ایران، برخی کتیبه‌های دیگر نیز به دست آمده است. اهمیت زبان شناسی تمامی کتیبه‌های دوره ی ساسانی و شیوه ی روایی آن ها بحث مهمی است که در جای دیگر باید بدان پرداخت. در این کتاب به حد مقدور در خصوص کتیبه‌های خصوصی پرداخته شده است. مجموعه ی کتیبه‌های خصوصی بررسی شده در این اثر، حدود 122 کتیبه است. شیوه ی بررسی هر کتیبه مشتمل است بر معرفی مختصر کتیبه، چگونگی پیدایی آن و سابقه ی پژوهش. سپس حرف نویسی، آوانویسی و ترجمه ی فارسی آورده شده است. متناسب با هر کتیبه تعلیقات زبانی و تاریخی داده شده است. شیوه ی تقسیم بندی کتیبه‌های خصوصی نیز به ترتیب فصل هاست. در جلد دوم تصویرها آمده است. در جلوی عنوان هر کتیبه شماره صفحه‌های تصویرها آمده است.[۱]
پانويس