تاریخ قشون قاجاریه

تاریخ قشون قاجاریه
پدیدآوران	شهبازی، داریوش (نویسنده)
ناشر	نشر ماهریس
مکان نشر	تهران
سال نشر	۱۳۹۷ش
شابک	‎5-24-9929-600-978
کد کنگره	‏

تاریخ قشون قاجاریه تألیف داریوش شهبازی؛ آقامحمدخان با رشادت و قساوت و سماجت و با همان شیوه ی کهن و سنتی ارتشی مقتدر و فرمانبر فراهم ساخت و با آن قوا به سرکوب مدعیان داخلی و بیگانه پرداخت و ایران را یکپارچه نگه داشت. با مرگ آقامحمدخان شالوده ی ارتش از هم پاشید. فتحعلی شاه که هرگز جربزه ی عم خود را نداشت به سلطنت رسید. او با شکستی سنگین از روسیه و قبول عهدنامه ی ننگین ترکمانچای بخش عظیمی از ایران را از دست داد و تا فروپاشی این سلسله، هم غرامت سنگین سالیانه بر دوش ملت گذاشت و هم استقلال کشور را از دست داد.

ساختار

کتاب از دو فصل تشکیل شده است. عناوین فصلهای کتاب: فصل نخست: قشون ایران پیش از قاجاریه

قشون قاجاریه

فصل دوم: قزاق

گزارش کتاب

سرزمین ایران به دلیل موقعیت جغرافیایی خود در طول تاریخ همواره به مثابه چهارراهی به شمار رفته که تمدن های بزرگ سه قاره ی آسیا، اروپا و آفریقا را به هم پیوند داده است. گو اینکه جغرافیای باستانی ایران بسیار تغییر کرده است، ولی امروز هم خاورمیانه مرکز جهان و ایران مرکز خاورمیانه است. در زمان اقتدار حکومت ایران ملل مختلف با رابطه ی دوستانه منافع خود را تامین می کردند، اما در دوران ضعف و سستی قدرت مرکزی ایران، حملات بی امان از شرق و غرب و شمال این سرزمین را فرا می گرفت. بر این اساس هیچ یک از همسایگان نه دوست ابدی و نه دشمن دائمی ماندند. در دوران هخامنشیان و ساسانیان، سپاهیان ایران از مدرن ترین قوای آن روز جهان محسوب می شدند، ولی با افول سلسله های مقتدر و ضعف حکومت مرکزی، رفته رفته ایران از قافله ی پیشرفت فنون نظامی و لشکرکشی در جهان عقب افتاد و به شکل سنتی خود باقی ماند. پس از حمله ی اعراب به ایران در قرون اولیه ی اسلامی، ایران بخشی از امپراتوری اسلام بود و بعد از آن جغرافیای یک پارچه در عصر ساسانی تکه تکه شد و به صورت ملوک الطوایفی اداره می شد که با حمله وحشیانه ی مغول ایران دچار آسیب فراوان گردید. بنابراین تا پیش از صفویه ایران دیگر قشون متمرکز و دائمی نداشت.

از دوران صفویه تا پیش از تشکیل ارتش نوین، ایران هرگز نتوانست قشون متمرکز و سراسری و دائمی داشته باشد. هر از چندگاهی با برآمدن پادشاهی توانا مانند نادرشاه و آقامحمد خان به تشکیل قشون قدرتمندی دست زده و جغرافیای وسیع ایران را حراست کرده، ولی با مرگ آن پادشاه همه چیز از میان رفته و وضع به جای نخست برگشته است. زیرا ایران در این دوره با جمعیت کم و اقتصاد ضعیف، توانایی برقراری چنین ارتشی را که نیاز به هردوی این عوامل دارد، نداشت. قشون ایران در دوره قاجاریه در وضعی بود که نه می شد، آن را حفظ کرد و نه فرصتی بود، تا با بی پولی و مبارزه مخالفان شیوه ی نوین را آموخت. بنابراین محتوم به سرنوشت شکست بود. ژوبر وضعیت قشون ایران را پیش از انجام اصلاحات عباس میرزا نائب السلطنه اسفناک خوانده است. حال آنکه در برابر سپاه کهنه و فرسوده و ناکارآمد قاجاریه، روس ارتشی منظم و قدرتمند را در اختیار داشت و با این ارتش قوای ایران را درهم شکست. بعد از این شکست قشون قاجاریه استقلال خود را از دست داد و بدین ترتیب روند فروپاشی قشون ایران آغاز شد. روس و انگلیس بر سرنوشت کشور تسلط یافتند و در بستر زمان اندک اندک از ارج و قرب قشون قاجاریه کاسته و بر احاطه ی دو کشور استعمارگر افزوده شد. به طوری که در اواخر این دوره، کشور را این دو دولت میان خود تقسیم کردند بی آنکه شاه قاجار و مردم ایران را به حساب آورند و هر کدام نیروی نظامی خود را بر حوزه تسلط یافته گماردند و قشون ایران جز «شیر بی یال و دم و اشکم» نبود. این وضع ادامه یافت تا رضاخان برآمد و با خروج قوای نظامی آن دو دولت، ارتش نوین ایران تشکیل شد. گو اینکه ارتش جدید نظم و امنیت را به مردم ایران ارزانی داشت ولی نتوانست و نخواست قاجاریان را یاری رساند و این سلسله فروپاشید.

منابع مقاله

کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران