وزارت و دیوان‌سالاری ایرانی در عصر اسلامی

وزارت و دیوان سالاری ایرانی در عصر اسلامی
پدیدآوران	سجادی، سید صادق (نویسنده)
ناشر	انتشارات دکتر محمود افشار
مکان نشر	تهران
سال نشر	انتشارات دکتر محمود افشار
کد کنگره	‏

وزارت و دیوان سالاری ایرانی در عصر اسلامی تألیف سید صادق سجادی؛ کتاب حاضر نگاهی است مجمل به سوانح زندگی و شیوه‌های ملک داری بعضی از بلندپایه ترین خاندان های دیوان سالار و وزیران بزرگ که سهمی بی بدیل در ایجاد سازمان سیاسی و دستگاه اداری جهان ایرانی به روزگار اسلامی، و البته بخش اعظم سرزمین‌های اسلامی داشتند.

گزارش کتاب

یکی از مهم‌ترین خصائص دستگاه اداری - سیاسی حکومت های قلمرو اسلام، مخصوصا خلافت عباسی و فرمانروایان و سلسله‌های بزرگ در شرق اسلامی، وسعت و قوت و شوکت نظام دیوانسالاری ک نهادهای آن است که با اقتدار و شکوه حکومت ها نسبت مستقیم داشته است. اطلاق دستگاه اداری - سیاسی بر نظام دیوان سالاری از آن جهت است که کارگزاران بلندپایه‌ی دیوانی، مخصوصا وزیران بزرگ ، عملا زمام امور حکومت و قلمرو آن را در سیاست داخلی و گاه روابط خارجی به دست داشتند و حتی بعضی از آن‌ها فرماندهی عالی قوای نظامی در جنگ را نیز بر عهده گرفتند. درباره‌ی اساس این نظام دیوان سالاری و دسته ای از وزیران نامدار در مقالات مجموعه‌ی حاضر سخن به میان آمده است. نظامی که اصول و بنیادهای آن مبتنی بر دستگاه اداری و اجرایی ایرانیان پیش از اسلام بوده است و بعضی از نهادهای آن عینا به عصر اسلامی منتقل شده است. ماجرای این نهادها - دیوان ها - که تا نیمه‌ی دوم قرن اول هجری، در عصر اموی، هنوز به دست ایرانیان بود و دفاتر و اسناد آن نیز به فارسی نوشته می‌شد، نشان می دهد که ایرانیان پر سابقه در حکومت و سیاست و دیوانسالاری، از آغاز اسلام نقش و اهمیتی بی همتا در شکل گیری نظام اداری و مالی آن قلمرو بزرگ، مخصوصا در سرزمین‌های شرقی خلافت داشته‌اند. این نقش وقتی اهمیت بیشتری می یابد که دانسته شود بر اساس قرائن و شواهدی نخستین دیوانیان ایرانی از عصر اموی به بعد، از خاندان های حکومت و دیوان سالار عصر ساسانی برخاسته بودند. در واقع سنت اداری و مالی عصر ساسانی به دست خاندان های دیوانی ایران به دوره‌ی اسلامی راه یافت، چنانکه آداب ملک داری و سیاست و برخی دانش‌های محض چون نجوم و پزشکی نیز عینا همین حکم را داشت.

کتاب حاضر مجموعه ای از مقالاتی است که طی سال های دراز - از بیش از سی سال پیش - درباره‌ی دیوان سالاری ایرانی - برخی اصطلاحات و مناصب مهم دیوانی و بعضی از مهم‌ترین وزیران دستگاه خلافت و بعضی فرمانروایان دیگر - نوشته شده است.

عناوین اصلی این کتاب:

- دیوان ها، مناصب، اصطلاحات

- وزیران

منابع مقاله

کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران