حسکانی، عبیدالله بن عبدالله
| نام | حسکانی، عبیدالله بن عبدالله |
|---|---|
| نامهای دیگر | اب‍ن‌ح‍ذا
حاکم ال‍ح‍س‍ک‍ان‍ی، عبیدالله بن عبدالله حسکانی، ابوالقاسم عبیدالله |
| نام پدر | عبدالله |
| متولد | قرن پنجم |
| محل تولد | نیشابور |
| رحلت | ۴۹۰ق/ ۱۰۹۷م در نیشابور |
| اساتید | پدرش عبدالله بن احمد بن محمد
ابوالحسن علوى عبدالله بن يوسف اصفهانى ابوالحسن بن عبدان |
| برخی آثار | سیمای امام علی(ع) در قرآن |
| کد مؤلف | AUTHORCODE02347AUTHORCODE |
ابوالقاسم عبیدالله عبدالله حسکانی نیشابوری (متوفای 490ق- نیشابور)، معروف به «حاکم حسکانی» و ابن حذاء (ابن حداد)، از علماى بزرگ ایرانی قرن پنجم هجرى است.
ولادت
قاضى ابوالقاسم، عبيدالله بن عبدالله بن احمد بن محمد بن احمد بن محمد بن حسكان قرشى عامرى نيشابورى در نيشابور در خانواده‌اى اهل علم به دنيا آمد.
او از همان كودكى در محضر پدر و پدر بزرگ خود به فراگيرى علم و دانش مشغول شد و خود را آماده كرد تا يكى از چهره‌هاى بزرگ علم و دانش در جهان اسلام گردد.
خاندان
خاندان وى خاندانى اهل علم و مشهور بودند.
جدّ بزرگ آنها امير عبدالله بن عامر بن كريز در زمان خلافت عثمان منطقۀ خراسان را فتح كرده بود و مردم آن سامان به دست وى مسلمان شده بودند. از اين جهت خاندان وى از عزت و احترام خاصى در نزد مردم برخوردار بودند.
پدر بزرگش احمد بن محمد بن احمد (320 - 423 هجرى) از روات حديث بود و از ابواسحاق بزازى و ابوعمرو بن مطر و ابوالحسن ابن بندار صيرفى روايت نقل كرده است.
پدرش عبدالله بن احمد بن محمد (363 - 450 هجرى) نيز واعظى مشهور بود. وى روزهاى يكشنبه در مسجد مربعه در شهر نيشابور مجلس وعظ و خطابه داشت.
او گاهى به شغل تجارت و گاهى نيز عهده دار مناصب حكومتى بود ولى بعدا به انزوا و عبادت روى آورد.
عمويش عبدالرحيم بن احمد بن محمد، مردى صالح، عابد و زاهد بود. او از علماى نيشابور، عراق، حجاز و شام روايت شنيده بود.
فرزندان
سه تن از فرزندان وى از راويان حديث به شمار مى‌آيند كه عبارتند از:
- محمد بن عبيدالله بن عبدالله حسكانى، حاكم ابوعلى حذاء، وى شخصيتى با تقوا و متواضع و از علماى علم حديث به شمار مى‌آيد.
- صاعد بن عبيدالله حسكانى، ابوسعيد حذاء، او شخصيتى با تقوا و از اهل علم و حديث است.
- وهب بن عبيدالله حسكانى، ابوالفضل حذاء، وى نيز اهل علم و حديث و موعظه بود.
او كوچكترين فرزند ذكور پدر بود و روايات فراوانى را از او شنيده بود.
وهب در صومعه‌اى روى به عبادت آورد و براى شاگردان خود در آنجا روايت نقل مى‌كرد (450 - 524 هجرى).
شخصيت
حاكم حسكانى از علماى مشهور دوران خود بود. بسيارى از روات حديث پاى درس او مى‌آمدند تا از او روايت بشنوند و يا اجازۀ روايت بگيرند.
او شيخى فاضل و داراى مجلس وعظ و خطابه بود و خود نيز از علماى فراوانى روايت شنيده و يا اجازۀ روايت داشت.
مذهب
برخى او را از علماى اهل تسنن و پيرو مذهب حنفى مى‌دانند. و برخى ديگر او را از علماى شيعه مى‌دانند كه تقيه مى‌كرده است.
ابن طاووس دربارۀ ايشان مى‌گويد: «الحاكم الحسكانیكان مِن أعيان رجال الجمهور»، حاكم حسكانى از شخصيت‌هاى برجستۀ علماى اهل تسنن بود.
ذهبى در كتاب تذكرة الحفاظ مى‌گويد: «و وجدت له مجلسا يدل على تشيعه و خبرته بالحديث و هو تصحيح خبر ردِّ الشمسِ و ترغيم النواصب الشُّمُس»، كتابى از ايشان يافته‌ام كه دلالت بر شيعه بودن ايشان دارد و آن «تصحيح رد الشمس...» است.
سفر به مرو
او به شهر مرو سفر كرد تا از علماى آن ديار بهره برد و از آنها روايت بشنود.
علاوه بر آن، او خود نيز در آنجا جلسات درس برقرار نمود و جمع فراوانى از مشتاقان علم و دانش را پروانه وار به دور خود جمع كرد و شاگردان فراوانى را تربيت كرد.
اجازۀ روايت
حاكم حسكانى از بسيارى مشايخ روايى آن دوران اجازۀ روايت دارد مانند:
- ابوعبدالله حاكم نيشابورى
- ابوالحسن علوى
- عبدالله بن يوسف اصفهانى
- ابوالحسن بن عبدان
- ابن فتحويه دينورى
اساتيد
حاكم حسكانى نزد علماى فراوانى به فراگيرى علم و دانش پرداخت و از محضر درس آنان بهره برد مانند:
- پدرش عبدالله بن احمد بن محمد
- جدش احمد بن محمد
- ابوطاهر بن محمش
- قاضى ابوالعلاء صاعد
- حاكم، ابوعبدالله حافظ
شاگردان
علماى فراوانى نيز از محضر درس وى بهره برده‌اند از جمله:
- عبدالغافر بن اسماعيل فارسى (451 - 529 هجرى).
- مهدى بن ابى حرب
- سيد ابومحمدحسینى قاينى
وفات
سرانجام قاضى محدث، ابوالقاسم عبيدالله بن عبدالله حسكانى پس از عمرى خدمت به علوم و معارف محمد و آل محمد صلى‌الله‌عليهم اجمعين در حدود سال 490 هجرى ديده از اين دنيا فرو بست و به ديار باقى شتافت.
آثار
عبدالغافر بن اسماعيل، شاگرد مشهور حاكم حسكانى در كتاب تاريخ نيشابور مى‌گويد: «من فهرست تصانيف و تأليفات استادم را به خط خودش ديده‌ام كه به صد عنوان مى‌رسيد و در ميان آنها مطالب ارزشمندى بود».
از تأليفات وى مى‌توان به اين عناوين اشاره كرد:
- شواهد التنزيل لقواعد التفضيل في الآيات النازلة في أهل‌البيت صلوات الله و سلامه عليهم
- فضائل شهر رجب
- خصائص علي بن أبي‌طالب عليه‌السلام في القرآن
- تصحيح خبر ردّ الشَّمس و ترغيم النواصب الشُّمُس (شُمُس جمع شموس و به معناى متعصب و لجوج است.)