البیئة و جذور التربية البيئية
| البیئة و جذور التربية البيئية | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | رباط، عزت عمر (نویسنده) |
| ناشر | مطبعة الصباح |
| مکان نشر | دمشق |
| سال نشر | 1421ق/2000م |
| چاپ | اول |
| موضوع | جنبه‌ها‌ی مذهبی - اسلام محیط زیست - حفاظت,جنبه‌ها‌ی مذهبی - اسلام جا‌معه‌پذیری,جنبه‌ها‌ی مذهبی - اسلام بوم‌شنا‌سی انسا‌نی,اسلام و اجتما‌ع |
| کد کنگره | BP۲۳۰/۱۵۵/ر۲ب۹ |
البیئة و جذور التربية البيئية [۱] تألیف عزت عمر رباط؛ این نوشتار در پى شرح و شناخت اصول اسلامى حل مشکلات محیطزیست و اثبات وجود ریشه‌هاى عمیق اسلامى براى تربیت محیطى است که از رهنمودهاى اسلامى در زمینه رفتار با جهان و طبیعت و انسان برگرفتنى است. همچنین اثبات پیشگامى اسلام چونان نظام، و طلایه‌دارى تربیت اسلامى چونان روش در اهتمام به محیط از رهگذر رهنمون‌هاى قرآن کریم و سنت نبوى و دیدگاه‌هاى عالمان مسلمان مدّنظر است.
در جامعه اسلامى، ناگزیر تربیت محیطى از اسلام و آبشخورهاى آن سرچشمه مى‌گیرد، توضیح آن‌که از نگاه اسلام رابطه انسان با محیط، دشمنى و چالش و سوختن و بریدن و انداختن و آلودن نیست بل رابطه‌اى است دوستانه و حیات‌مدار، و هرگونه تصرف در طبیعت که به نتایج سوء بینجامد و براى برآوردن نیازهاى انسان ضرورى نباشد و مبتنى بر ارزش‌هاى صریح برگرفته از قرآن کریم و سنت نبوى نباشد، حرام است. در این میان، نقش تربیت اسلامى، پرورش و گسترش اصول و مبانى تربیت محیطى است (ص 7).
نگارنده مطالب کتاب را در مقدمه و چهار فصل و خاتمه‌اى کوتاه قلمى کرده است.
فصل یکم دربارۀ محیط و تربیت محیطى است و در آن، نخست به تعریف لغوى و اصطلاحى محیط (بیئه) و تقسیم محیط به طبیعى و محیط ساخته دست بشر و تعریف دانش بوم‌شناسى پرداخته شده است؛ سپس از توجه دانشمندان مسلمان در گذشته به محیط گیاهى و جانورى و حشرات و زمین سخن رفته است، کسانى چون: اخوان‌الصفا، جاحظ، دمیرى، مسکویه، قزوینى، ابن سینا، اصمعى، مجریطى، ابن‌العوام اشبیلى، ابن بیطار. نکته بعدى اشاره به گونه‌هاى گوناگون مشکلات محیطى یعنى آلوده‌سازى، صحرازایى، انقراض گونه‌هاى گیاهى و جانورى، هدر دادن منابع گوناگون طبیعى و شرح هریک است. پدیدآورنده در ادامه این فصل به تعریف تربیت محیطى و شرح مبانى تاریخى، فلسفى، اجتماعى، طبیعى، روان‌شناختى آن، و نیز پیشینه تربیت محیطى و پیدایش و مراحل تحول آن پرداخته است.
موضوع فصل دوم، تربیت محیطى در قرآن کریم است. سرآغاز سخن در این فصل تعریف تربیت محیطى از منظر اسلام است. پس از آن اشاره شده است که 764 آیه در قرآن کریم دربارۀ محیط و ارتباط آن با انسان است یعنى 12/25 درصد کل 6236 آیه قرآن کریم که نیک مى‌رساند تا چه مایه قرآن کریم به مسئله محیط و تربیت محیطى عنایت دارد (ص 63).
764 آیه یادشده به 9 گروه و موضوع تقسیم‌پذیر است: ربوبیت و الوهیت حضرت بارى نسبت به محیط (238 آیه)؛ آفرینش انسان از عناصر محیط (21 آیه)؛ جانشینى انسان در محیط و آبادانى آن و مدیریت درست در توزیع سرمایه‌هاى محیط (166 آیه)؛ محیط در کف قدرت انسان (173 آیه)؛ تأثیر پرستش بارى و پایدارى بر راه الهى بر صلاح و اصلاح محیط (10 آیه)؛ فراخواندن به تدبیر در محیط و آموختن و درس گرفتن از آن (24 آیه)؛ حرمت تباه ساختن محیط (113 آیه)؛ بازداشتن از اسراف در استفاده از عناصر محیط و دگرگون ساختن طبیعت آن (10 آیه)؛ حمایت از محیط (9 آیه). روشن است که در این تقسیم‌بندى مراد از محیط، محیط طبیعى است. سراسر فصل دوم به شرح و شکافت نه موضع یادشده اختصاص یافته است تا از این رهگذر به عنایت قرآن کریم به ابعاد گوناگون محیط طبیعى و رابطه آن با انسان اشارت رفته باشد.
عنوان فصل سوم، تربیت محیطى در سنت نبوى است. سنت نبوى عهده‌دار شرح و تفصیل کلیات و مجملات قرآن کریم و دومین منبع فقه و تشریع در اسلام است. بنابراین از آنجا که در قرآن کریم به محیط پرداخته شده است در سنت هم چنین پردازشى وجود دارد.
نگارنده براى بررسى سنت نبوى در مورد محیط به کتاب صحیح بخارى مراجعه کرده و دریافته است که از 2607 حدیث صحیح غیرتکرارى این کتاب، 247 حدیث معادل 10 درصد کل احادیث این کتاب دربارۀ ارزش‌هاى محیطى و تربیت محیطى است که به درصد آیات مربوط به محیط بسیار نزدیک و بامعناست. در احادیث یادشده به نه موضوع زیر پرداخته شده است: حمایت از گیاهان از راه کشت و زرع و پرهیز از بریدن درختان و اقدام به احیاى زمین‌هاى موات، حمایت از جانوران از رهگذر ملاطفت با آن‌ها و دورى از بدرفتارى با آن‌ها و کشتارشان؛ پاکیزه نگه داشتن آب‌ها؛ حفاظت از شهرها و تأسیسات آن‌ها مانند راه‌ها و مساجد و خانه‌ها؛ رعایت بهداشت عمومى و اصول آن مانند بهداشت فردى و نظافت خوردنى‌ها و آشامیدنى‌ها و پیشگیرى از بیمارى‌ها و درمان بیمارى‌ها و حفظ سلامت روحى و فکرى و اجتماعى؛ پرهیز از ضرر و ضرار و آزردن همسایه و عابر از راه خوددارى از آزار صوتى و نیرنگ در معامله و ایجاد بوى ناخوش و اشراف بر محیط زندگى دیگران؛ حمایت و محافظت از ثروت‌هاى طبیعى و پرهیز از اسراف؛ احترام به پدیده‌هاى محیطى چون ماه‌گرفتگى و خورشیدگرفتگى و باد و باران؛ استفاده از عناصر و مؤلفه‌هاى طبیعى در پند و تمثیل. این فصل براى بازشکافت چند موضوع برشمارده‌شده، قلمى گشته است و درنهایت از توجه رسول اکرم (ص) به محیط و تربیت محیطى پرده برمى‌گیرد.
در فصل فرجامین این اثر به واکاوى اقدامات و مصادیق عملى حمایت از محیط در تاریخ‌اسلام پرداخته شده است. مسلمانان، پس از پیامبر اکرم (ص) از سنت آن بزرگوار پیروى‌کردند و قرآن را دستور زندگى در همه امور قرار دادند و در این میان فقیهان نقشى بزرگ‌و برجسته در استنباط قواعد شرعى‌اى که اقدامات لازم براى حمایت از محیط بر آن‌هامبتنى است ایفا کردند. حمایت از محیط، واجب شرعى و بر همگان تکلیف و مسئولیتى‌فردى و اجتماعى است. این تکلیف و مسئولیت در زمینه‌هاى زیر قابل بررسى است: حمایت از محیط در حوزه کشاورزى و باغدارى؛ حمایت از محیط در حوزه آب وآبیارى؛ حمایت از جانوران و محیط آن‌ها؛ توجه اسلام به لوازم و مقتضیات محیط به‌ویژه‌درحوزه‌هاى عمرانى و طراحى شهرى؛ حمایت از و توجه به بهداشت و محیط. پدیدآورنده، پنج موضوع یادشده را از دیدگاه دانشمندان مسلمان و میراث مکتوب اسلامى بررسى کرده است.
این کتاب از دیگر نمونه‌هاى خود در زبان عربى خواندنى‌تر افتاده است و در آن از کتاب و سنت و میراث مکتوب نیک بهره برده شده است و آنچه نگارنده آورده است کمابیش نشان‌دهنده دیدگاه اسلام است.
- براى آگاهى فزون‌تر، منابع ذیل درخور مطالعه است:
زین‌الدین عبدالمقصود غنیمى، التربیه البیئیه الاسلامیه و حمایه البیئه البحریه من التلوث (چاپ اول: رباط، ایسیسکو، 1415 ق/ 1995 م)؛ صالح محمود وهبى، البیئه من منظور اسلامى (دمشق، المطبعه العلمیه، 2004 م)؛ یوسف قرضاوى، رعایه البیئه فى الشریعه الاسلامیه (قاهره، دارالشروق، 1421 ق)؛ عبدالله جوادى آملى، اسلام و محیط زیست، تنظیم و تحقیق عباس رحیمیان (قم، نشر اسراء، 1368). [۲]
پانویس
منابع مقاله
رفیعی، بهروز، کتاب‌شناسی تعلیم و تربیت در اسلام، مرکز بین‌المللی ترجمه و نشر المصطفی(ص)، قم، یکم، 1390ش.