مؤتمن‌الدوله ابواسحاق ابراهیم
| مؤتمن (الدوله یا الدین المسیحى) ابواسحاق ابراهیم | |
|---|---|
 | |
| نام کامل | مؤتمن (الدوله یا الدین المسیحى) ابواسحاق ابراهیم؛ |
| نام‌های دیگر | مؤتمن (الدوله یا الدین المسیحى) ابواسحاق ابراهیم بن فخرالدوله ابن عسال؛ |
| لقب | مؤتمن (الدوله)؛ |
| تخلص | مؤتمن ابن عسال؛ |
| نسب | قبطیان مصر از نسل ابوالبشر یوحنا؛ |
| نام پدر | ابوالفضل اسعد ملقب به فخرالدوله، فرزند ابواسحاق ابراهیم ابن عسال؛ |
| محل تولد | |
| محل زندگی | مصر، سوریه؛ |
| خویشاوندان | صفى، اسعد؛ |
| دین | مسیحیت؛ |
| پیشه | متکلم و زبان شناس؛ |
| اطلاعات علمی | |
| درجه علمی | متکلم و زبان شناس؛ |
| برخی آثار | 1. مجموع اصول الدین و مسموع محصول الیقین، 2. السلّم المقفّى و الذهب المصفّى، 3. آداب الکنیسه؛ |
مؤتمن (الدوله یا الدین المسیحى) ابواسحاق ابراهیم
معرفی اجمالی
خاندان ابن عسال
ابن عَسّال، نام مشترک اعضای خاندانى مسیحى از قبطیان است که افراد شاخص آن در سده 7ق/13م، مى‌زیسته‌اند و به «اولاد عسال» نیز مشهور بوده‌اند.
نسب
نسب ایشان به ابوبشر یوحنا ملقب به «کاتب مصری» بازمى‌گردد که ظاهراً در سده 5ق/11م، مى‌زیسته است.
فرزندان عسال در میان نویسندگان قبطى سده‌های میانه، از اهمیت بسزایى برخوردارند و تألیفات ایشان در زمینه‌های متنوع دینى و ادبى که به زبان عربى پرداخته شده، در ادبیات مسیحى مشرق‌زمین جایگاه ویژه‌ای دارد.
مناصب
از سوی دیگر، القاب و مناصب دیوانى اولاد عسال در دستگاه ایوبیان - درحالى‌که این سلسله در طول حیات خود به‌‌سختى با صلیبیان درگیر جنگ بوده‌اند - مى‌تواند نشانه‌ای از وفاداری ایشان به حکومت و مردم مسلمان مصر تلقى شود.
علت این رفتار را باید در اختلافات فرقه‌ای میان قبطیان و صلیبیان و مستقل بودن سیاست رهبری قبطیان مصر از مسیحیت غرب، جستجو کرد.
به‌‌هرروی، به‌‌رغم اهمیت این خاندان، دانسته‌های ما درباره ایشان بسیار اندک است.
در نگرشى به تاریخچه آشنایى با اولاد عسال باید گفت صرف نظر از پاره‌ای اطلاعات موجود در لابه‌لای آثار خود ایشان و برخى منابع مصری نزدیک به عصر آنان، گویا نویسندگان متأخرتری که به‌‌مناسبت بحث در تاریخ مسیحیان مصر یا مستقلاً از تألیفات ابن عسال، نام برده‌اند، تصور نمى‌کرده‌اند که «ابن عسال» عنوان بیش از یک تن بوده باشد.
حتى هنگامى که رنودو در 1713م، در «تاریخ بطریقان اسکندریه» ابراز داشت که ابن عسال نام مشترک دو برادر (ابواسحاق و ابوالفضائل) بوده که هریک تألیفاتى داشته‌اند، گفته وی در 1742م، مورد پذیرش استفان عواد سمعانى در «فهرست نسخه‌های خطى شرقى کتابخانه لاورنتیانا» قرار نگرفت.
در 1877م، اشتاین اشنایدر، نام ابوالفرج هبه‌الله بن عسال و برادرش مؤتمن‌الدوله ابواسحاق را صرفاً به‌عنوان بدل و بدون تصریح به تمایز آن در کنار هم آورد.
در 1896م، ریو به دنبال بررسى برخى نسخه‌های خطى در «فهرست نسخه‌های خطى موزه بریتانیا» اعلام داشت که «ابن عسال» عنوان سه برادر بوده است.
به‌هرحال افراد شناخته‌تر خاندان عسال عبارتند از: صفى، اسعد، مؤتمن و امجد، پسران ابوالفضل (ابوالفضل اسعد ملقب به فخرالدوله، فرزند ابواسحاق ابراهیم ملقب به مؤتمن، پسر ابوسهل جرجیس بن ابى‌‌بشر یوحنا).
القاب فخرالدوله و مؤتمن برای پدر و پدربزرگ حکایت از ارج اجتماعى آنان دارد.
مؤتمن (الدوله یا الدین المسیحى) ابواسحاق ابراهیم، برادر کوچک‌تر صفى و اسعد، متکلم و زبان شناس
او نیز چون برادرش مدتى در سوریه به تحصیل اشتغال داشت و پس از چندی به وطن مراجعت کرد. در حدود 1237- 1238م سفر دیگری به سوریه نمود، ولى حادثه‌ای ناگوار تمام نوشته‌هایش را از بین برد و او احتمالاً در حدود 1240م به مصر بازگشت.
آثار
گویا مؤتمن در 1259م پیش نویس اثر مهم خود،
1- مجموع اصول الدین و مسموع محصول الیقین را فراهم آورده بود.
این کتاب در اصول عقاید یعقوبى نوشته شده و در آن به حملات مسلمانان، نسطوریان، ملکائیان و یهودیان پاسخ گفته شده است.
نسخه‌های خطى این اثر را در کتابخانه ملى پاریس، موزه بریتانیا، کتابخانه شرقى بیروت و جز آن مى‌توان یافت و بخش‌هایى از آن نیز منتشر شده است.
دیگر اثر مهم مؤتمن:
2- السلّم المقفّى و الذهب المصفّى (یا ذهب کلامه المصفّى)، یک فرهنگ قبطى به عربى است که ترتیب الفبایى دارد و در نوع خود نخستین اثر شناخته مى‌شود.
این اثر در 1648م توسط آتاناسیوس کیرشر در کتاب «زبان مصری باز ساخته5» به چاپ رسیده است.
آثار دیگری نیز به او نسبت داده شده که این‌ها است:
3. آداب الکنیسه، نسخه‌های خطى از آن در کتابخانه‌های مختلف از جمله بودلیان موجود؛
4. التبصره المختصره، نسخه خطى در واتیکان و بیروت؛
5. تفسیر «مکاشفه یوحنا»، نسخه خطى کتابخانه مارونیان جلب؛
6. مقدمه بر «رسائل پولس» که نسخه‌هایى از آن در واتیکان، لیدن، گوتینگن و جز آن‌ها وجود دارد، که تنها با تکیه بر فهرست لیدن تصور کرده این کتاب تألیف اسعد بوده است؛
[۱].
پانویس
- ↑ ر.ک: پاکتچی، احمد، ج4، ص298- 296
منابع مقاله
پاکتچی، احمد، دائر‌ه‌المعارف بزرگ اسلامی زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دائر‌ه‌المعارف بزرگ اسلامی، چاپ دوم، 1377.