دور الزمان و المكان في الاجتهاد
دور الزمان و المكان في الاجتهاد، مجموعه مطالبی برگزیده از گفته‌ها و نوشته‌های عضو شورای عالی مجمع جهانی اهل‌بیت(ع)، نویسنده، فقیه شیعی و فعال مذهبی - اجتماعی در عراق، محمدمهدى آصفى (۱۳۱۶-۱۳۹۴ش) است که نقش اوضاع و شرایط زمانی و مکانی را در استنباط احکام شرعی بررسی و تحلیل می‌کند و قلمرو انعطاف‌پذیری فقهی را در تحولات زمانه توضیح می‌دهد. این کتاب، هشتادونهمین اثر از «سلسلة الثقافة الإسلامية» (مجموعه فرهنگ اسلامی) است.
| دور الزمان و المکان في الإجتهاد | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | آصفی، محمدمهدی (نويسنده) |
| ناشر | مجمع جهانی اهل بيت (ع) |
| مکان نشر | عراق - نجف اشرف |
| سال نشر | 1432ق - 2010م |
| چاپ | 1 |
| شابک | - |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | آ6د9 167 BP |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
انتقاد روش‌شناسانه
ناشر، مجمع أهل‌البيت(ع) في النجف الأشرف، متأسفانه، مقدمه‌ای برای این اثر فراهم نکرده و آیت‌الله محمدمهدى آصفى نیز هیچ سخنی به‌عنوان پیشگفتار نگفته و در نتیجه، اهداف و چگونگی پیدایش و نگارش کتاب حاضر مشخص نشده است. ناشر فقط این کلام مبهم را در آغاز کتاب نوشته است: «مختاراتٌ من محاضرات و مقالات و مؤلفات الشيخ محمدمهدي الآصفي»[۱]؛ یعنی برگرفته‌هایی از دروس، مقاله‌ها و تألیفات آیت‌الله محمدمهدى آصفى. ولی منظور کدام درس، مقاله یا کتاب ایشان است؟! مشخص نیست! و در سرتاسر کتاب نیز پاسخی به این پرسش‌ها داده نشده است! خبری از فهرست منابع نیست و... اطلاعی از زمان و مکان نگارش کتاب «دور الزمان و المكان في الاجتهاد»، در دسترس نیست!
ساختار و محتوا
کتاب مختصر حاضر، تقسیم به بخش و فصل و... نشده است. مباحث آن با این بحث آغاز می‌شود که هر حکم تکلیفی در شریعت از 3 محور (حکم، متعلق (فعل مکلف) و موضوع) تشکیل می‌شود؛ مانند حکم «وجوب»، که به فعل «حجّ» تعلق گرفته و موضوعش، مکلف مستطیع در موسم حجّ است[۲]. پایان‌بخش مباحث اثر این است: نقش عقل در انعطاف‌پذیری حکم شرعی در ظرف زمان و مکان[۳].
نمونه مباحث
- «عوامل سه‌گانه دگرگونی در حکم شرعی»: بر اساس محورهای سه‌گانه که برای حکم شرعی برشمردیم (حکم، متعلق (فعل مکلف) و موضوع)، تغییر نیز در آن حاصل می‌شود:
- اختلاف حکم شرعی به جهت اختلاف موضوع[۴].
- اختلاف حکم شرعی به جهت اختلاف متعلق[۵].
- اختلاف حکم شرعی به جهت اختلاف حکم[۶].
- بر طبق روشی که در حجیت عقل و نقش آن در کشف حکم شرعی شرح دادیم، اجتهاد به ویژگی انعطاف‌پذیری در ظرف زمان و مکان دست می‌یابد و این انعطاف‌پذیری غالبا از ناحیه حکم عقلی نیست؛ زیرا احکام عقلی ثابت است و تغییر نمی‌کند، بلکه از ناحیه مصادیق و کاربردهای موضوع احکام عقلی می‌آید؛ زیرا ثابت بودن حکم عقلی به «حُسن عدل و قُبح ظلم» و «حُسن امانت و قُبح خیانت» به معنای ثابت بودن مصادیق و کاربردهای آن نیست[۷].
- عناوین ثانویه در شریعت (مانند: ضرر، عُسر، حرج، خطا، نسیان، اکراه، جهل، عجز، اضطرار و ولایت)، انعطاف‌پذیری فقه اسلامی را نشان می‌دهد[۸].
پانویس
منابع مقاله
متن کتاب.