ابن شحنه، عبدالبر بن ابوالفضل
| اِبْن‌ِ شِحْنه، ابوالبركات سري‌الدين عبدالبر بن ابى الفضل محب‌الدين محمد | |
|---|---|
 | |
| نام کامل | ابوالبركات سري‌الدين عبدالبر بن ابى الفضل محب‌الدين محمد |
| لقب | سری‌الدین |
| نسب | بنو شحنه |
| نام پدر | ابو الفضل محب‌الدين محمد |
| ولادت | (851ق) |
| محل تولد | حلب، شام |
| محل زندگی | مصر-شام |
| رحلت | (921ق) |
| طول عمر | 70 |
| همسر | دختر عضدي صيرامى؛ |
| فرزندان | محمود (حسام‌الدین) و ابوبكر؛ |
| دین | اسلام |
| مذهب | حنفی |
| پیشه | تدریس، قضا |
| منصب | قضاوت |
| اطلاعات علمی | |
| درجه علمی | اجتهاد، ادیب |
| اساتید | جمال‌الدین ابن جماعه، تقى‌الدين ابوبكر قلقشندي، بدر نسابه، امين اقصرايى، تقى شمنى، ام هانى و هاجر قدسيه، بدر بن عبيدالله و قاسم بن قطلوبغا؛ |
| شاگردان | قطب بن سلطان |
| برخی آثار | 1- الذخائر الاشرفية فى الغاز الحنفية، 2. تحصيل الطريق الى تسهيل الطريق؛
3. تفضيل عقد الفوائد بتكميل قيد الشرائد؛ 4. زهر الرياض فى مسئلة التوضى من الحياض؛ 5. عقود اللالى و المرجان بما يتعلق بفوائد القرآن؛ 6. غريب القرآن؛ 7. فتاوی؛ 8. قطع المجادلة عند تغيير المعاملة؛ 9. كلام فى تنفيذ ما ثبت بشهادة على الخطة؛ |
اِبْن‌ِ شِحْنه، ابوالبركات سري‌الدين عبدالبربن ابى الفضل محب‌الدين محمد
اِبْن‌ِ شِحْنه
اِبْن‌ِ شِحْنه، عنوان چند تن از قاضيان و مورخان ترک‌نژاد حلب در سده 9ق/15م. نياي آنان، حسام‌الدين محمود بن خُتلو (د 616ق/ 1219م)، از اميران دولت الصالح اسماعيل زنگى در حلب، شحنگى آن ديار را برعهده داشت و اين خاندان به وي منسوب شده‌اند. حسام‌الدین در 615ق در حلب مدرسه و مسجدي ساخت و آن مدرسه هنوز به نام مدرسه بنى شحنه معروف است. گذشته از آن، اوقافى كه افراد اين خاندان از خود برجاي نهادند و نيز آثار و تأليفات علمى برجای‌مانده از آنان، بر توجه اين خاندان به علم گواهى دارد.
در ميان خاندان ابن شحنه، اين كسان آوازه يافته‌اند:
تولد و تحصیلات
3- ابوالبركات سري‌الدين عبدالبر بن ابى الفضل محب‌الدين محمد (9 ذی‌قعده 851 -921ق/16 ژانویه 1448- 1515م)، در حلب زاده شد و در كودكى همراه پدر به قاهره رفت و همان جا به حفظ قرآن و فراگيري مقدمات علوم مشغول شد. پس از تبعيد پدر به بیت‌المقدس، نزد جمال‌الدین ابن جماعه خطيب آن ديار و تقى‌الدين ابوبكر قلقشندي به استماع حديث پرداخت و در قاهره نيز از افرادي چون بدر نسابه، امين اقصرايى، تقى شمنى، ام هانى و هاجر قدسيه استماع كرد. سخاوي گويد كه با در خواست وي جماعتى به او اجازه دادند. وي فقه را از بدر بن عبيدالله و قاسم بن قطلوبغا و اصول فقه و حديث را از همو فراگرفت. او به سبب هوش و ذكاوت فوق‌العاده در روزگار جوانى اجازه تدريس و فتوا يافت و سلطان اشرف كه از استعداد شگرف وي به تعجب درآمده بود، بر آن شد تا او را همنشين و مقرب بارگاه خويش كند و در امور با او به مشورت بپردازد.
مناصب و فعالیت‌ها
پدرش چنان‌که گذشت به طمع احراز مناصب گوناگون و همچنين به سبب محبت خاصى كه بدو داشت، دختر عضدي صيرامى را به همسري وي برگزيد. عبدالبر ابتدا به نيابت از پدر به امر قضا پرداخت و سپس وظايف ديگري بر عهده گرفت كه از جمله آنها مى‌توان از خطابت جامع الحاكم، تدريس در شيخونيه و تدريس حديث در مؤيديه، به هنگام سالخوردگى پدر، نام برد. سخاوي پس از ذكر بخش‌هایی از زندگى وي به شرح سيره و بعد از آن به مذمت وي، چنان‌که در حق پدرش نيز روا داشته، پرداخته است. در منابع، اقوال متضادي درباره او به چشم مى‌خورد، چنان‌که گاه از او به‌عنوان عالمى متقن در علوم شرعى و عقلى نام برده‌اند كه مسلط بر تأليف در چندين فن و متبحر در ادب (نظم و نثر و مدح و هجا) است و گاه گفته شده است كه ثقه نيست و درحالی‌که حمصى از هجاي گزنده عبيد سلمونى درباره او ياد مى‌كند و ابن طولون مى‌گويد كه مردم از او به خير و نيكى ياد نكرده‌اند، قطب بن سلطان مفتى دمشق كه از شاگردان او بوده است، او را ثناي بسيار گفته و در مؤلفاتش به كلام او بسيار استناد مى‌كند و اشاره مى‌كند كه ابن شحنه از قائلين به تحريم قهوه بوده است. عبدالبر دو فرزند با نام‌های محمود (حسام‌الدین) و ابوبكر داشت كه ابن حنبلى به ترتيب آن دو را قاضى القضاة و اقضى القضاة (1/386-387، 2/444- 445) خوانده است. اين دو برادر در 923ق/1517م در جمع هیئت صلحى كه از جانب سلطان سليم، بعد از درخواستمان از سوي سلطان طومان باي، نزد وي فرستاده شده بودند، به‌واسطه مكر و حیله طومان باي به قتل رسيدند.
آثار
عبدالبر صاحب تأليفات بسياري است كه از آن ميان الذخائر الاشرفية فى الغاز الحنفية را مى‌توان نام برد كه در حاشیه کنز البیان، مختصر توفيق الرحمن مصطفى طائى و همچنين در حاشیه توفيق الرحمن به شرح كنز دقائق البيان اثر همو در سال‌های 1291، 1306 و 1307ق در قاهره به چاپ رسيده است. برخى از آثار او نيز در كتابخانه‌هاي جهان و به صورت نسخ خطى نگهداري مى‌شود كه عبارت‌اند از:
1. تحصيل الطريق الى تسهيل الطريق؛ 2. تفضيل عقد الفوائد بتكميل قيد الشرائد در فقه حنفى كه در شرح منظومه قيد الشرائد و نظم الفرائد ابن وهبان دمشقى نوشته شده است. نسخه‌هاي بسياري از اين اثر در كتابخانه‌هاي جهان (قاهره، پاريس، استانبول، دمشق، عراق و ايران) موجود است؛ 3. زهر الرياض فى مسئلة التوضى من الحياض؛ 4. عقود اللالى و المرجان بما يتعلق بفوائد القرآن؛ 5. غريب القرآن؛ 6. فتاوی؛ 7. قطع المجادلة عند تغيير المعاملة؛ 8. كلام فى تنفيذ ما ثبت بشهادة على الخطة؛ بغدادي چند كتاب ديگر نيز به كتاب‌هاي منسوب به وي مى‌افزايد و ابن عماد از قصيده‌اي متعلق به وي در اسماء «بَكّائين» جنگ تبوك كه آیه شریفه 93 از سوره توبه (9) درباره آنان نازل شده است و شرح اختلاف مفسران و اصحاب سير در اين باب، ياد كرده است[۱].
پانویس==
- ↑ صادقی، مریم، ج4، ص74-73
منابع مقاله
صادقی، مریم، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، چاپ دوم، 1377