تاريخ الدعوة الإسماعيلية
| تاریخ الدعوة الإسماعیلیة | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | غالب، مصطفی (نویسنده) |
| ناشر | دار الأندلس |
| مکان نشر | بیروت - لبنان |
| چاپ | 1 |
| موضوع | اسماعیلیه - سرگذشت‌نامه |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | BP 240 /غ2ت2 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
تاريخ الدعوة الإسماعيلية، تأليف مصطفى غالب، از جمله آثار معاصر پيرامون فرقه اسماعيليه است كه به زبان عربى و در يك جلد نگارش شده است.
نویسنده، هدف خود را از نگارش اين اثر، خدمت به علم و حقيقت و معرفى دعوت پيچيده و معتقدات دينى اسماعيليان و نيز انتقال ميراث فرقه اسماعيلى به نسل جديدشان دانسته است.[۱]
ساختار
كتاب، مشتمل بر مقدمات چاپ‌هاى كتاب و متن اثر در دو فصل است كه با تشريح نظام و تشكيلات فرقه اسماعيليه آغاز شده و سپس اعتقادات اين فرقه و ائمه اسماعيليه به ترتيب از اميرالمؤمنين على(ع) تا آغاخان چهارم معرفى گرديده است.
گزارش محتوا
نویسنده در مقدمه چاپ دوم كتاب، به نقش مهم اسماعيليان در حيات سياسى و اجتماعى و فرهنگى در سرزمين‌هاى مختلف جهان اسلام اشاره كرده است. وى خاطرنشان مى‌كند كه اين فرقه در بلاد اسلامى، دولت‌هایى را تشكيل دادند؛ دولت‌هایى از قبيل دولت اسماعيليان در مغرب (كه توسط عبيدالله المهدى، در سال 296ق، تشكيل شد)، دولت ابن حوشب در يمن در سال 270ق و دولت جوهر الصقلى در مصر در سال 358ق.[۲]
نویسنده در بخش ديگرى از مقدمه از تصريح امام جعفر صادق(ع) به امامت فرزندش اسماعيل سخن به ميان آورده و خاطرنشان كرده است كه اغلب مورخين اسماعيليه قصه وفات اسماعيل را پوششى از ناحيه امام صادق(ع) براى حفظ جان وى از شر عباسيان دانسته‌اند. اسماعيل پس از اين ادعا، در بصره و برخى شهرهاى فارس مشاهده شده است؛ بنابراین نمى‌توان گفت امامت اسماعيل با مرگ او پيش از مرگ پدرش ساقط شده است؛ چراكه او پس از پدرش مرده است.[۳]
در مقدمه چاپ اول كتاب، نویسنده به تاريخ دعوت اسماعيليه و انتشار آن پس از شهادت امام جعفر صادق(ع) در سال 148ق، اشاره كرده است. پس از آن به پيشينه تحقيقاتى كه مستشرقين روسى و آلمانى درباره اين فرقه داشته‌اند، پرداخته است.[۴]
اولين فصل كتاب به بررسى سازمان مذهبى فرقه اسماعيليه اختصاص دارد. نویسنده در ابتداى اين فصل، به دشوارى تحقيق در تشكيلات اين فرقه، به جهت مخفى بودن مصادر و منابع آنها و نيز رمزى بودن اصطلاحات آنها، اشاره كرده است. اين موضوع سبب شده كه تحقيقات در اكثر اوقات مبتنى بر استنتاجات و احتمالات خيالى غير مستند به واقع باشد. همچنين فراوان بر مصادرى اعتماد شده كه دشمنان اين فرقه نوشته‌اند.[۵]
على‌رغم اين دست‌اندازها، در عصر حاضر دانشمندان منصفى از غرب و شرق، توانايى‌هاى علمى خود را در جستجوى حقيقت به كار گرفتند. در طليعه اين علما، مستشرق بزرگ روسى ولاديمير ايوانف (متوفای 1970ق)، قرار دارد كه بيش از يك‌صد تأليف، علاوه بر مقالات فراوان در بزرگ‌ترين مجلات علمى، منتشر كرده است. اين مطالعات و تحقيقات راه روشن وسيعى را براى تدوين تاريخ و معتقدات فرقه اسماعيليه، كه در اكثر مراحلش سرّى است، گشوده است.[۶]
اسماعيليان در تنظيم دعوتشان از علما و فلاسفه استفاده كردند و فلسفه اين فرقه را بر نظريات رياضى، فلسفى و فلكى كه از نظم عالم برداشت شده، تنظيم كردند.[۷]اين اعتقاد بدين ترتيب تدوين شد كه اداره فرقه بر عهده دوازده داعى است كه مقابل آنها در عالم فلكى دوازده برج قرار دارد كه عبارتند از: حمل، ثور، جوزاء، سرطان و... همچنين در جسد انسان و در عالم حجاب نيز دوازده برابر دارند.[۸]
مراتب داعيان اسماعيلى به ترتيب عبارت است از: امام، باب، حجت، داعى دعاة، داعى البلاغ، نقيب، مأذون و... هركدام از داعيان داراى رتبه‌اى است؛ به‌عنوان مثال، «امام» داراى رتبه امر و «باب» داراى رتبه فصل الخطاب است.[۹]
با انتقال فرقه اسماعيليه نزارى به ایران، امام نزارى برخى تعديلات اساسى متناسب با زمان و مكان را در اين فرقه اعمال كرد؛ مثلاً رتبه شيخ را به‌جاى داعى الدعاة قرار داد و براى او در هر منطقه‌اى نائبى معين كرد.[۱۰]در مناطق ديگر مانند هند، آفريقا و پاکستان نيز سازمان مذهبى اين فرقه متناسب با آن مناطق بود.[۱۱]
در فصل دوم كتاب اعتقادات اسماعيليه مورد مطالعه قرار گرفته است. عقيده اساسى اسماعيليان مبتنى بر دو حقيقت علم ظاهر و باطن است كه اولى به فرائض و اركان دين و دومى به سازمان اجتماعى و اداره سياسى اين فرقه مربوط مى‌شود.[۱۲]
به نظر اسماعيليان، زندگى بشر، هفت دوره‌ى نبوت دارد. هر دوره‌ى نبوت، با ظهور ناطق و صامت او، از دوره‌ى ديگر ممتاز مى‌شود. شش دوره از اين ادوار مربوط بوده است به ظهور پيامبران مرسل؛ يعنى آدم، نوح، ابراهیم، موسى، عيسى و محمد(ص). دوره‌ى هفتم مربوط است به ظهور قائم كه پيش از پايان دنيا ظهور خواهد كرد.[۱۳]
نویسنده در ادامه به آغاز خلقت به اعتقاد اسماعيليه پرداخته شده است. وى نوشتار اخوان الصفا را در اين باره آورده و در پايان متذكر مى‌شود كه اگر بخواهيم تمامى آنچه را كه داعيان و علماى اسماعيليه پيرامون آغاز خلقت گفته‌اند، بياوريم، صفحات زيادى را به خود اختصاص خواهد داد و لذا به همين مقدار اكتفا مى‌كنيم.[۱۴]
در ادامه، اعتقادات اسماعيليه بر مبناى پنج دوران از زمان آدم تا زمان هارون(ع) ذكر و در ضمن جداولى ائمه هر دوران و ساير اطلاعات مرتبط با آن ارائه شده است.[۱۵]
از اينجاى كتاب به بعد، ائمه اسماعيليه با نام امام على بن ابى‌طالب(ع) آغاز شده است. پس از آن شرح حال ديگر ائمه تا زمان امام جعفر صادق(ع) و پس از آن تا زمان آغاخان چهارم ذكر شده‌اند.[۱۶]
وضعيت كتاب
در پاورقى‌هاى كتاب، آدرس مطالب و توضيحاتى پيرامون برخى الفاظ و عبارات ذكر شده است. در انتهاى كتاب در ضمن جداولى، اسامى داعيان فرقه اسماعيليه مستعليه و آغاخانيه به‌تفكيك به‌همراه تاريخ ولادت و وفات ذكر شده است. فهرست مطالب نيز پس از آن آمده است.
پانويس
منابع مقاله
مقدمه و متن كتاب.
وابسته‌ها
اسماعیلیون و مغول و خواجه نصیرالدین طوسی
تاریخ و اندیشه‌های اسماعیلی در سده‌های میانه
تاريخ الخلفاء الفاطميين بالغرب القسم الخاص من كتاب عيون الأخبار
اتعاظ الحنفا بأخبار الأئمة الفاطميين الخلفا
پژوهشی در یکی از امپراتوریهای اسلامی : تاریخ فاطمیان و منابع آن
تاریخ اسماعیلیان در ایران در سده‌های 5 - 7 هجری
زمینه‌های پیدایش خلافت فاطمیان
التشيع المصري الفاطمي: اشعاع حي و حضاري: مئتان و عشر سنوات من الإبداع الانساني