حاشیه؛ التوضیح و التصحیح لمشکلات کتاب التنقیح
حاشیه؛ التوضیح و التصحیح لمشکلات کتاب التنقیح تألیف محمدالطاهر بن عاشور الشریف(1296-1393ق) قاضی مالکی است که حاوی حواشی و تعلیقات وی بر شرح تنقیح الفصول فی الاصول شهاب‌الدین احمد بن ادریس القرافی مالکی از فقهای قرن هفتم هجری قمری است.
| حاشية | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | ابن‌عاشور، محمدطاهر (نويسنده) قرافی، احمد بن ادریس (نويسنده) |
| عنوان‌های دیگر | التوضیح و التصحیح لمشکلات کتاب التنقیح ** تنقیح الفصول في الأصول. شرح ** شرح تنقیح الفصول |
| ناشر | منشورات عویدات (حذفی 2234) |
| مکان نشر | الجزایر - الجزیره |
| سال نشر | 1341ق |
| چاپ | 1 |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
کتاب التنقیح از منابع مهم اهل‌سنت، در موضوع علم اصول است و داستان کتاب ازاین‌قرار است که ابتدا فخر رازی، کتابی را با عنوان المحصول من الاصول نوشته که برگرفته از چهار کتاب؛ العمد قاضی عبدالجبار معتزلی، المعتمد ابی الحسین بصری، البرهان عبدالملک بن عبدالله جوینی، و المستصفی غزالی است.
قرافی، شرحی بر المحصول تحت عنوان شرح المحصول نوشته است که تاج‌الدین ارموی آن را در قالب کتاب الحاصل خلاصه کرده و سراج‌الدین ارموی نیز التحصیل را به‌عنوان خلاصه آن نوشته است. [۱]
از طرفی، قرافی، الحاصل و التحصیل را خلاصه کرده و آن را تنقیح الفصول فی اختصار المحصول من الاصول، نام‌گذاری کرده و به‌عنوان مقدمه کتاب خودش؛ الذخیره فی الفقه که در موضوع فقه مالکی است، می‌آورد. بعدها وقتی می‌بیند که این مقدمه مورد اقبال قرار گرفته، برای تسهیل فهم آن و حل مشکلات و غموض مطالبش، آن را شرح داده و حواشی ای بدان اضافه می‌کند و به‌عنوان کتاب مستقل تحت عنوان شرح تنقیح الفصول فی علم الاصول، نام‌گذاری می‌کند. [۲]
کتاب فعلی جلد اول از حاشیه محمد الطاهر بن عاشور بر شرح تنقیح الاصول قرافی است. متنی که در داخل قاب است متن اصلی تنقیح الفصول و متنی که در حاشیه آمده، شرح قرافی است و معدود حواشی ابن عاشور، بر متن اصلی، به‌صورت شماره‌گذاری شده در داخل قاب و پایین صفحه و حواشی وی بر شرح قرافی، در ذیل شرح قرافی و در پایین صفحه آورده شده است. [۳]
از جمله مطالب مطرح شده در این کتاب، توضیح برخی اصطلاحات اصولی، تعریف علم اصول، فرق بین وضع و استعمال و حمل، حقیقت و مجاز، تخصیص، حکم شرعی، اوصاف عبادت، حسن و قبح، عموم و خصوص، معانی حروف، اوامر و نواهی، هستند که به‌تفصیل بدان‌ها پرداخته شده است.
نکته‌ای که لازم به ذکر است، متن کتاب (تنقیح الاصول) در جای‌جای خود، حاوی شرح‌حال مختصری از برخی اشخاص و علمایی است که در متن اصلی به نام آن‌ها اشاره شده و ازاین‌رو، برای توضیح و معرفی بیشتر آن‌ها، اشاره‌ای و لو اجمالی به شرح‌حال و زندگانی آن‌ها شده است. گرچه در پایان کتاب فهرستی از این نام‌ها آمده، ولی به همه آن‌ها اشاره نشده است. به سبب اهمیت این نام‌ها و شرح‌حال ایشان، در ادامه به نام‌های این افراد اشاره می‌شود:
- شمس‌الدین عبدالحمید بن عیسی بن عمویه بن یونس بن خلیل شافعی خسروشاهی [۴]
- محمد بن علی بن عمر بن محمد التمیمی المازری شارح البرهان فی اصول الفقه جوینی که همان‌طور که گفته شد، البرهان، از منابع کتاب فعلی به شمار می‌رود. [۵]
- ابراهیم بن علی بن یوسف الفیروزآبادی شیرازی[۶]
- علی بن ابی علی الآمدی [۷]
- عبد الحق بن ابی‌بکر بن غالب الغرناطی المالکی معروف به ابن عطیه [۸]
- ابوعلی الحسین بن عبدالله بن سینا (ابوعلی سینا) [۹]
- عبدالوهاب بن علی بن نصر بن احمد بن حسین بغدادی مالکی [۱۰]
- ابوالولید سلیمان بن خلف بن سعدون التجیبی البطلیوسی الباجی[۱۱]
- امین‌الدین مظفر بن اسماعیل بن علی الوارانی التبریزی[۱۲]
- عبدالملک الاصمعی[۱۳]
- احمد بن حسین الجعفی الکوفی المتنبی[۱۴]
- حضرت داود (ع) [۱۵]
- تبع الاسد[۱۶]
- محمد بن عبدالله بن عمر بن حفص بن عمر بن مصعب بن زبیر تمیمی مالکی ابهری[۱۷]
- ابوالفرج عمر بن محمد بن عمر بغدادی مالکی[۱۸]
- ابو الحسین محمد بن علی البصری شافعی المعتزلی[۱۹]
- حیة سحیم (عبد بنی الحسحاس) [۲۰]
- عبدالعزیز بن عبدالسلام شافعی مصری معروف به عزالدین بن عبدالسلام [۲۱]
- صهیب بن سنان النمری[۲۲]
- موفق الدین بن یعیش بن ابی السرایا بن محمدعلی الاسدی [۲۳]
- ابوبکر محمد بن الطیب الباقلانی [۲۴]
- علی بن اسماعیل بن علی بن حسین بن عطیه التلکانی الابیاری [۲۵]
- سعید بن مسیب مخزومی قرشی مدنی[۲۶]
- ابوالحسن علی بن عمر بن القصار البغدادی[۲۷]
- عبدالله بن حسن بن دلهم الکرخی [۲۸]
- ابوطاهر محمد بن احمد بن عبدالله الذهلی [۲۹]
- عبدالله بن محمد السید البطلیوسی[۳۰]
- عبدالقاهر بن عبدالرحمن الجرجانی [۳۱]
- یعقوب بن اسحاق السکیت معروف به صاحب اصلاح المنطق [۳۲]
- علی بن الحسن الهنائی الکراع [۳۳]
- ابوبکر محمد بن عبدالله صیرفی شافعی[۳۴]
- عیسی بن ابان بن صدقه ابوموسی[۳۵]
- فاطمه ابنه القیس[۳۶]
- ابو ثور ابراهیم بن خالد بن کلبی بغدادی شافعی[۳۷]
- اسماعیل بن اسحاق بن اسماعیل بن حماد بن زید الجهضمی الازدی مولی آل جریر بن حازم البصری [۳۸]
- ابواسحاق ابراهیم بن محمد اسفرائنی الشافعی [۳۹]
- عبدالملک بن عبدالعزیز بن ابی سلمه ماجشون المالکی [۴۰]
- عبدالرحمن بن محمد ابوالبرکات کمال‌الدین نحوی شافعی معروف به ابن الانباری[۴۱]
پانویس
- ↑ ر.ک: شرح تنقیح الفصول فی اختصار المحصول فی الاصول، مقدمه ناشر، ص 3-4
- ↑ ر.ک: شرح تنقیح الفصول فی اختصار المحصول فی الاصول، مقدمه مؤلف، ص 9-10
- ↑ به‌عنوان نمونه ر.ک: متن کتاب، صص 2 و 3 و 4 و 10
- ↑ همان،ص 9
- ↑ همان، ص 17-18
- ↑ همان، ص 19
- ↑ همان، ص 22
- ↑ همان، ص 24
- ↑ همان،ص 27
- ↑ همان، ص 55
- ↑ همان، ص 56
- ↑ همان، ص 63
- ↑ همان، ص 68
- ↑ همان، ص70
- ↑ همان، ص81
- ↑ همان، ص82
- ↑ همان،ص 107
- ↑ همان،ص 108
- ↑ همان
- ↑ همان،ص115
- ↑ همان،ص 118
- ↑ همان،ص 124
- ↑ همان، ص 125
- ↑ همان،ص 133
- ↑ همان،ص 138
- ↑ همان،ص 146
- ↑ همان،ص 153
- ↑ همان،ص 177
- ↑ همان،ص 184
- ↑ همان،ص 212
- ↑ همان،ص 212
- ↑ همان
- ↑ همان،ص 213
- ↑ همان،ص 232
- ↑ همان،ص 244
- ↑ همان، ص247
- ↑ همان،ص 260
- ↑ همان،ص 269
- ↑ همان،ص 273
- ↑ همان،ص 274
- ↑ همان
منابع مقاله
- متن کتاب
- شرح تنقیح الفصول فی اختصار المحصول فی الاصول، احمد بن ادریس قرافی، دارالفکر، بیروت لبنان.