فضل الرحمن
| نام | فضل‌الرحمن |
|---|---|
| نامهای دیگر | |
| نام پدر | مولانا شهاب الدين |
| متولد | ۲۱ سپتامبر ۱۹۱۹م |
| محل تولد | هزاره هند (واقع در پاکستان امروزی) |
| رحلت | ۲۶ ژوئیه ۱۹۸۸م |
| اساتید | |
| برخی آثار | النفس و الروح و شرح قواهما
الإسلام و ضرورة التحديث |
| کد مؤلف | AUTHORCODE50169AUTHORCODE |
فضل الرحمن (1988-1919م)، یکی از متفکران سنی‌مذهب پاکستان در قرن بیستم میلادی است که به‌خاطر اندیشه‌های متجددانه‌اش درباره اسلام و همچنین مطالعاتی که در مورد هرمنوتیک و فهم قرآن انجام داده است، شهرت دارد. او عضو انجمن مرکزی مطالعات اسلامی کراچی و جزو نویسندگان تاریخ اسلام کمبریج بوده است.
ولادت
فضل‌الرحمن در ۲۱ سپتامبر ۱۹۱۹م در شهر هزاره هند (واقع در پاکستان امروزی)، به دنیا آمد.
تحصیلات
ابتدا در دانشگاه پنجاب در لاهور به تحصیل زبان عربی پرداخت. سپس از همین دانشگاه بورسیه گرفت که به او اجازه داد تا در دانشگاه آکسفورد تحصیل کند و تحصیلات عالی خویش را در آنجا ادامه دهد. وی رساله دکترای خود را با موضوع «فلسفه ابن سینا» نوشت.
بازگشت به پاکستان
او تا قبل از دعوت رئیس جمهور تقریبا لاییک پاکستان برای بازگشت به این کشور، بیشتر درگیر مباحث تئوری و فلسفی و منطقی و فقهی و تفسیر قرآن و امثال آن بود. کشور پاکستان در آن تاریخ (حدود ۱۹۶۰م) از هندوستان جدا شده بود و مسئله اصلی در پاکستان ایجاد جمهوری اسلامی و انجام حکمرانی بر اساس آموزه‌های قرآنی و اسلامی و فقهی بود. از سوی دیگر نوگرایان پاکستانی معتقد بودند که فقه معارض حقوق بشر آن دوره، نمی‌تواند برای ایجاد حکومت و حکمرانی در دنیای مدرن کافی و وافی باشد، لکن برخی دیگر زیر بار این حرف نمی‌رفتند که دین کامل نیست و توان اداره جامعه را ندارد و... سنتی‌ها مخالف مدرنیزاسیون در پاکستان بودند و با دنیای جدید و پدیده‌های عصر مدرنیته، مخالفت می‌کردند.
در چنین درگیری فکری بین دو طیف اصلی (اسلام‌گرایان سنتی و نوگرایان لاییک و نواندیشان دینی مثل فضل‌الرحمن) حکومت‌های متعددی بر پاکستان حاکم شدند. پس از استقلال پاکستان، این کشور مشهور به کشور کودتا شد؛ چراکه هرازچندگاهی دولتی موافق دین (دین‌گرا) و گاهی دیگر دولتی مدرن‌تر و لاییک‌تر حاکم می‌شدند و مسئله حکمرانان حفظ رضایت و هماهنگ کردن و همراه کردن فقها و علمای دینی با خودشان بود تا بتوانند بر کشوری که صفت اسلامی (جمهوری اسلامی پاکستان) را با خود به‌همراه داشت، حکومت کنند. در این جریان، رئیس جمهوری بر پاکستان حاکم شد که اندکی لاییک بود و از روشنفکران خارج از پاکستان برای کمک فکری و عملی دعوت به عمل آورد و از جمله فضل‌الرحمن در این مقطع به پاکستان دعوت شد.
پس از بازگشت فضل‌الرحمن به پاکستان و دعوت از او برای ریاست مؤسسه تحقیقات اسلامی، اندک‌اندک با مشکلات عملی و مسائل جاری حکومت و تعارض بین دین و دنیا و تعارض بین فقه و حقوق اسلامی و نگاه مدرن، مستقیما درگیر و مواجه شد.
جایگاه علمی و فرهنگی
فضل‌الرحمن یکی از مدرنیست‌های برجسته مسلمان قرن بیستم بود که نوشته‌های او یکی از کتب مهم دانش آموزان و دانشجویانی است که در سراسر آمریکای شمالی تحصیل می‌کنند و در دانشگاه‌ها و جوامع مسلمان در سراسر جهان تأثیر زیادی داشته است.
وی اعتقاد داشت که مشکلات خاص مدرنیست‌های مسلمان به‌هیچ‌وجه جدید نیست. در نظر او، عقلانیت اسلامی‌توانسته در برابر تناقضاتی که دنیای امروز اسلام با آن مواجه است - سرگشتگی در برابر دنیای مدرن یا مقاومت در برابر آن -پاسخگو باشد.
وفات
وی در سال ۲۶ ژوئیه ۱۹۸۸م دار فانی را وداع گفت.
آثار
- اسلام و مدرنیته: تبدیل یک سنت فکری؛
- اسلام و مدرنیته، تحول یک سنت فکری؛
- مضامین اصلی قرآن[۱].
پانویس
منابع مقاله