أصحاب أميرالمؤمنين عليه‌السلام و الرواة عنه
أصحاب أمیرالمؤمنین علیه‌السلام و الرواة عنه نوشته محمد هادی امینی مشتمل بر شرح حال 1400 نفر از مردان و زنان صحابى امیرالمؤمنین على(ع) است و مؤلف آن از علماى معاصر شیعه امامیه به شمار می‌رود.
| أصحاب أمیرالمؤمنين عليه‌السلام و الرواة عنه | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | امینی، محمدهادی (نویسنده) |
| ناشر | دار الکتاب الإسلامی |
| مکان نشر | بیروت - لبنان |
| سال نشر | 1412 ق |
| چاپ | 1 |
| موضوع | علی بن ابی‌طالب(ع)، امام اول، 23 قبل از هجرت - 40ق. - اصحاب |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 2 |
| کد کنگره | BP 37/87 /الف8الف6 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
اهمیت کتاب
بى‌شک کتاب حاضر کاملترین اثر درباره یاران و روات على(ع) است که ارجاعات فراوان آن را پربارتر کرده است.
روش تألیف
شیوه این کتاب معجمى و به ترتیب نام و نام پدر بر اساس الفباى نام است.
ساختار
این کتاب حاوی دو مقدمه است: مقدمه اول، که کوتاه و چند صفحه ای بیش نیست و با ذکر نام مؤلف محترم در پایان آن همراه است، از چگونگی و انگیزه ی نگارش کتاب و سپس مختصری درباره ی مطالب آن صحبت می‌کند[۱].
مقدمه دوم، که نسبتاً مفصل بوده و حدود چهل صفحه ای به خود اختصاص می‌دهد و با عنوان با عنوان «مدرسة امیرالمؤمنین(ع)[۲]» ذکر شده، درباره‌ی ویژگی‌های مکتب امیرالمؤمنین(ع) و دستاوردهای آن بحث می‌کند. آنگاه به جوانبی از برجستگیهای شخصیتی و علمی حضرت از زبان بزرگان اصل سنت و دیگران پرداخته است. در ادامه سیر تحولات و تطورات تاریخی به وجود آمده را که بر زندگی اصحاب حضرت تأثیر ویژه ای داشته است مورد بحث و بررسی قرار می‌گیرد و در پایان نیز نظرات و دیدگاههای رجال حدیث (حدیث شناسان) درباره ی اصحاب و راویان امام(ع) مطرح شده است که در این میان دو دیدگاه محدثین شیعه، اهل سنت در مقایسه با هم بررسی شده و چگونگی برخورد بزرگان محدثین اهل سنت را در برابر راویان شیعه از زبان خود ایشان مفصلاً به بحث می‌گذارد[۳].
جلد اول از حرف الف تا بخشى از حرف عین و جلد دوم ادامه آنها را تا حرف یاء در بر دارد. باب کنیه‌ها پس از اتمام نامها آمده و قسمت زنان فقط 33 شرح حال را شامل شده است.
در پایان جلد دوم فهرستی از منابع و مآخذ و سپس فهرست تراجم که به عبارتی همان فهرست اعلام می باشد، آمده است. شایان ذکر است جدا از فهرست منابع مذکور، بعد از ذکر احوال راویان و اصحاب داخل متن، ذیل آن لیستی از منابع مورد استفاده آمده است.
گزارش محتوا
یکی از امتیازات بارز این کتاب، تکثر منابع و مآخذ به کار رفته از طرفی و قدمت و اعتبار این منابع از طرف دیگر است. به طوری که برای برخی اصحاب امام(ع) به 45 منبع یا بیشتر اشاره شده است. قابل توجه آنکه اگر توضیحات مربوط به هر یک از شخصیتها در چند جلد از یک کتاب آمده باشد، همه‌ی آنها همراه با ذکر مجلد و صفحه آمده است؛ که این امر حاکی از اشراف علمی مؤلف گرانقدر بر اطلاعات کتب رجالی و تاریخی بوده است. بنابراین همان طور که خود ایشان در مقدمه هم اذعان می‌دارد به دقیقترین و مهمترین منابع عربی، معاجم حدیث، درایه و رجال مراجعه شده است.
مؤلف محترم در این کتاب در پی معرفی کردن یاران و راویان امیرالمؤمنین امام علی(ع) و به طور کلی هر کسی که زمان حضرت را درک نموده و به نحوی با ایشان در ارتباط بوده است، می‌باشد. از عمار یاسر، ابوذر غفاری[۴]، مالک اشتر[۵]، سلمان فارسی[۶]، نوف بکالی[۷] و... که از یاران صدیق امام بوده‌اند گرفته تا اشعث بن قیس، شمر بن ذی الجوشن[۸]، ابن ملجم مرادی[۹] و... که در ابتدا با حضرت همراه بوده ولی بعداً از ایشان جدا شده و گروه خوارج را تشکیل دادند تا معاویه بن ابی سفیان و عمربن خطاب و... که از امام(ع) برای رفع مشکلات حکومتی و دینی خود کمک گرفتند و در زمان خلافت خود در بسیاری از مواقع در صدور حکم دینی و قضاوت بین مردم دچار معضل جدی شده و دست یاری به سوی حضرتش دراز کرده و از او راهنمایی خواستند. اگرچه هم اجازه‌ی خلافت و امامت به حضرت را نداده و کسی همانند معاویه از دشمنی آشکار خود با آن بزرگوار دریغ نکرده و سبّ و لعن بر ایشان را بین مسلمین رواج داد. با این وجود، در میان شخصیتهای نامبرده در این کتا بیشتر با شیعیان مخلص حضرت روبرو هستیم تا دشمنان ایشان.
در نتیجه مراد از اصحاب در این کتاب، عام است و محدود به شیعیان و معتقدان به آن حضرت نمی‌شود بلکه هر کس آن حضرت را درک کرده و کوچکترین همراهى یا نقل حدیثى از او داشته است، نامش در این کتاب می‌آید. به همین جهت افراد غیر مشهورى در آن نام برده شده‌اند که تنها مستند آن یک کتاب است. این در حالى است که مؤلف غالباً ً برای هر شرح حال ده‌ها منبع معرفى می‌کند و به دلیل کثرت منابع، آنها را ذیل هر شرح حال به ترتیب الفبا مرتب کرده است. به گونه‌اى که گاه منابع یک شرح حال از اصل آن بیشتر است.
البته همان طور که مؤلف محترم در مقدمه کتاب می‌نویسد تاریخچه بسیاری از این بزرگان به دلایل گوناگون که به مهمترین آنها در مقدمه اشاره شده است، درگذشت تاریخ از بین رفته است و جز ذکر نامی از برخی آنان باقی نمانده است؛ بلکه نام تعدادی از ایشان هم از صفحه تاریخ محو شده است.
از این رو در مواجهه با احوال تعدادی از این شخصیتها جز ذکر نام و اشاره ای بسیار مختصر از وضعیت آنان نمی‌یابیم. به غیر از برخی اصحاب مشهور حضرت نظیر: مالک اشتر، ابوذر غفاری و... که مورخین و محدثین درباره‌ی آنان مطالب زیادی نقل کرده‌اند، درباره ی سرگذشت دیگر اصحاب جز چند سطری به خود اختصاص نمی‌دهد.
البته در برخی موارد شاهد اختصارگویی تعمدی مؤلف در بیان احوالات شخصیتهای کتاب هستیم، به گونه‌ای که به جای ذکر توضیحی بیشتر تنها به سه نقطه اکتفا شده است و یا آنکه اشاره وار از آن رد شده است. گرچه شیوه ی نگارش کتب رجالی غالباً بر اختصارگویی استوار است، ولی این مسئله فهم مطلب را گهگاه برای خواننده ای که اطلاعات چندانی از تاریخ و دوران امام(ع) و یا یاران حضرت ندارد، مشکل می‌نماید.
به طور کلی مؤلف گرانقدر به شرح احوال 1401 نفر از اصحاب یا یاران حضرت پرداخته است به ترتیب الفبایی می‌باشد. در این میان به توضیح نسب آنان، ذکر مختصری از زندگی ایشان، ولادت و وفات یا کشته شدن ایشان و آثار فکری، اجتماعی و عقیدتی آنها پرداخته است.[۱۰]
وضعیت کتاب
این کتاب در دو مجلد تدوین شده است، ولی صفحه شماره دو جلد و نیز سلسله شماره‌های متعلق به هریک از شخصیتهای مذکور در کتاب به دنبال هم می‌آیند.
منابع و مآخذ این اثر مجموعه‌هایى از کتب گوناگون تاریخ، حدیث، رجال، فهرست و تراجم است.
پانويس
منابع مقاله
- الامینی، محمد هادى، اصحاب الامام امیرالمؤمنین و الرواة عنه، بیروت، دارالغدیر/دارالکتاب الاسلامى، الطبعة الاولى، 1992/1412.
- نقیبی، فاطمه، سیری در کتاب‌شناختی نهج‌البلاغه، وبگاه راسخون