کرباسی، محمدابراهیم بن محمدحسن
| نام | کرباسی، محمدابراهیم بن محمدحسن |
|---|---|
| نام‌های دیگر | ع‍ج‍م‍ی، محمدابراهیم
ک‍اخ‍ی خراسانی، محمدابراهیم بن محمدحسن کلباسی، محمدابراهیم حاجی کرباسی |
| نام پدر | محمدحسن |
| متولد | 1145ش/1180ق |
| محل تولد | اصفهان |
| رحلت | 1261 ق |
| اساتید | سید محمدمهدى بحر العلوم |
| برخی آثار | إشارات الأصول |
| کد مؤلف | AUTHORCODE00643AUTHORCODE |
محمدابراهیم بن محمدحسن کرباسى یا کلباسى (1180-1261ق)، از بزرگ‌ترین علما و زهاد قرن دوازدهم هجرى است که در زهد، تقوى و احتیاط، معروفیت تمام داشته است، وی احیاگر حوزه علمیه اصفهان در قرن دوازدهم بوده است.
ولادت
وى، در ربیع‌الثانی سال 1180ق، در اصفهان دیده به جهان گشود. خاندان کلباسی در اصل از نسل مالک اشتر نخعی هستند، از این رو به اشتری نیز معروف هستند.
پدرش، نخست، در محله «حوض کرباس» شهر هرات اقامت داشت و به همین جهت ملقب به کرباسى گردید. محمّدحسن که شخصی فاضل، پارسا و متدیّن بود، از این محل به گناباد (از توابع استان خراسان) مهاجرت نمود و در آبادی «کاخک» اقامت گزید.
محمّد حسن به دلایلی که مورّخان و شرح حال نگاران بدان‌ها اشاره نکرده‌اند، کاخک گناباد را به مقصد اصفهان ترک نمود و در این شهر رحل اقامت افکند. مدتی از سکونت وی در این دیار سپری نشده بود که در نوزدهم ربیع الثانی سال 1180 ه. ق صاحب فرزندی گردید که او را «محمّد ابراهیم» نامید.
تحصیلات
وى، دوران کودکى و نوجوانى را در اصفهان گذراند و اولین استاد او، پدرش بود، اما در سنین نوجوانى، پدر را از دست داده و پس از او، مولا محمد رفیع گیلانى مشهور به بیدآبادى اصفهانى، نقش مهمى در تربیت وى عهده‌دار بود (مرحوم بیدآبادى، از بزرگان عرصه حکمت، از شاگردان میرزا محمدتقى الماسى و معاصر وحید بهبهانى محسوب مى‌شده است و کرباسى در بیاناتى، به ساده‌زیستى و قناعت وى اشاره کرده است. وى، به سال 1197ق، در حالى که کرباسى هفده سالگى را طى مى‌کرد، به دار بقا شتافت).
کرباسى، در جوانى به محضر برخى مشاهیر و معاریف حکمت و کلام در اصفهان راه یافت. در میان این دانشوران، از اندیشه‌هاى ملا على بن جمشید نورى، بیش از همه بهره برد.
او، در اصفهان به مکتب درس میرزا محمد على فرزند مظفر اصفهانى، ملا محراب گیلانى، شیخ محمد على هرندى و شیخ محمد فرزند شیخ زین‌الدین نیز راه پیدا کرد و از محضر آنان محظوظ گشت. وى، در رساله فارسى که در جواب سؤال یکى از فرزندان فتحعلى شاه قاجار نوشته، نام این بزرگان را ذکر کرده است.
سفر به نجف اشرف
وى، پس از تکمیل تحصیلات خویش در اصفهان، به منظور ارتقاى دانسته‌هاى خود در سطوح عالى معارف اسلامى، خصوصا فقه و اصول و نایل گشتن به درجه اجتهاد و بهره‌گیرى از چهره‌هاى علمى حوزه نجف، رهسپار عراق گردید. عالم بلندآوازه و مجتهد شناخته شده این زمان، سید محمدمهدى بحر العلوم (متوفى 1212ق) بود که در میان شیعیان نفوذ فراوانى داشت.
کرباسى، در نجف اشرف و در محضر درس مرحوم سید بحر العلوم، با سید شفتى آشنا شد که بعدها این آشنایى، به دوستى و اخوت بین آن دو مبدل شد.
آیت‌الله شیخ جعفر کاشف‌الغطاء، وى را در حوزه درسى خویش راه داده و مهارت‌هاى فقهى و توانایى خود را در علم اصول به او انتقال داد و براى او، اجازه‌اى صادر کرد که در آن از مقامات علمى و زهد و ورع وى سخن گفته و سلسله راویانى را که خود از آنها اجازه نقل حدیث داشته برشمرده است. استاد، در این اجازه‌نامه، شاگرد را عالم عامل، فاضل کامل و داراى فکر دقیق و ژرفاى اندیشه معرفى کرده و به ملاقات او با حضرت صاحب الامر اشاره کرده است.
وى، در نجف اشرف، از محضر سید میر على طباطبایى صاحب کتاب «الریاض»، نیز بهره‌مند گشت.
سفر به کاظمین
ایشان، سپس به شهر کاظمین سفر نموده و به مکتب پربار سید محسن اعرجى راه یافت و قضا و شهادات و بسیارى از مسائل فقهى را که در این زمینه کاربرد داشت، از وى آموخت.
بازگشت به ایران
وى، پس از آن، به ایران بازگشت و به شهر مقدس قم رفته و محضر میرزاى قمى و ملا مهدى نراقى (متوفى 1209ق) را درک نمود و سپس به کاشان و اصفهان رفت و رسالت فرهنگى و تکلیف دینى خود را در آن‌جا ادامه داد.
وى، در روش علمى، به استدلال، برهان، ژرف‌کاوى و تعمق اتکا داشت، اما در عین حال، استعانت از پیشگاه خداوند، توسل به اهل‌بیت(ع) و استفاده از احادیث منقول از ائمه(ع) را در این راه به کار مى‌برد و در مباحثه و مناظره با دیگران، فروتنى و قدرت تحمل عقاید طرف مخالف و نیز بلندنظرى و وسعت مشرب را مد نظر داشت.
وى، در چندین رشته از علوم اسلامى، صاحب‌نظر بود و تألیفاتى داشت. گذشته از تدریس فقه و اصول، در مسجد حکیم اصفهان به منبر مى‌رفت و در نهایت سلامت نفس، تقوا و پارسایى، مردم را موعظه مى‌نمود.
در حوزه درسى این نام‌دار میدان فقاهت، دانشورانى چند، علاوه بر فرزندانش، تربیت شدند که از جمله آنها مى‌توان به حاج ملا هادى سبزوارى اشاره کرد.
او، به لحاظ مقام فقهى و تسلط بر موازین شرعى و نیز رعایت حالات اخلاقى، به ورع دست یافته بود، اما این خصلتش هرگز سبب آن نگردید که گوشه‌اى را برگزیند و به ریاضت نفس بپردازد و کارى با جامعه نداشته باشد و از برخورد با ناروایى‌ها و منکرها خاموش بماند، هنر مهمش این بود که در متن جامعه عصر خویش زندگى مى‌کرد و در عین حال، در صیانت از ارزش‌ها و عملى نمودن دستورهاى دینى، لحظه‌اى آرام نبود و البته به لحاظ رعایت شئون تقوایى و مراتب اخلاصى که داشت، بسیار احتیاط مى‌کرد.
نسبت به دست‌گیرى از فقرا، توجهى کامل و اهتمامى وافر داشت و به امور طلاب و شاگردان خود، به نحو احسن رسیدگى مى‌نمود. مرحوم حاج میرزا زاهدى کرباسى که نواده او و خود دانشمندى توانا است، در کتابى به نام «بدر التمام» حالات روحى و اخلاقى جد خود را نگاشته و سجایاى انسانى و مراتب اخلاقى او را ذکر نموده است.
ایشان، با آن عزت، مناعت و استطاعتى که داشت، گامى از طریق قناعت بیرون نگذاشت و به استمرار این حالت که زینت اهل علم و نشانه ساده‌زیستى است، اصرار مى‌ورزید.
وفات
این عالم بزرگ، پس از مدّت هشتاد و یک سال و نوزده روز عمر با برکت، در شب پنج شنبه هشتم ماه جمادى الاولى 1261ق / 1224ش، رحلت نمود و در برابر مسجد حکیم اصفهان دفن گردید.
آثار
- -رساله نخبه: اولین رساله عملیه فارسی، علاوه بر نسخ خطی بسیار زیاد در کتابخانه‌های جهان، در اصفهان، تهران، نجف و بمبئی، در حیات آن مرجع بزرگ و بعد از آن به چاپ رسید. همچنین بیش از 40 مرجع دینی تا 150 سال پس از حیات ایشان بر آن حاشیه زده و با ذکر فتاوای خود، همان رساله را به مقلدین خود ارائه نمودند. علما و مراجعی که بر رساله «نخبه علامه کلباسی» تعلیقه و حاشیه زده‌اند به ترتیب سال رحلت عبارت‌اند از: 1- حاج شیخ محمدمهدی کلباسی (پسرارشد علامه کلباسی) (م 1278 ق) 2-مرجع کل شیعه علامه حاج شیخ مرتضی انصاری (شیخ اعظم) (م 1281 ق) 3- حاج شیخ عبدالحسین تهرانی (م 1286 ق) 4- حاج میرزا حسینعلی تویسرکانی (1286 ق) 5- حاج سید اسدالله شفتی اصفهانی (م 1290) 6- حاج شیخ محمد کلباسی (پسر دوم علامه کلباسی) (م 1292 ق) 7- حاج سید حسین حسینی تبریزی کوه کمره ای (م 1299 ق) 8- مرجع کل شیعه حاج سید حسین طباطبایی بروجردی (م 1300 ق) 9- حاج شیخ میرزا حبیب‌الله رشتی گیلانی (م 1312 ق) 10- مرجع کل شیعه حاج میرزا محمدحسن شیرازی (میرزای شیرازی کبیر)(م 1312 ق) 11- حاج سید ابوصاحب رضوی کشمیری (1313 ق) 12-حاج شیخ محمد باقر فشارکی (م 1314 ق) 13- حاج میرزا محمدحسن آشتیانی (م 1319 ق) 14- حاج شیخ محمدطه بن مهدی نجفی (م 1323 ق) 15- حاج میرزا محمدحسین بن حاج میرزا خلیل تهرانی نجفی (1326 ق) 16- حاج سیدریحان الله موسوی بروجردی کشفی (م 1328 ق) 17- مرجع بزرگ شیعه آخوند ملا محمدکاظم خراسانی (م 1329 ق) 18- حاج سید جمال افجه‌ای (م ح 1330 ق) 19- حاج شیخ محمدتقی نجفی معروف به آقا نجفی (م 1332 ق) 20- حاج شیخ ابوالقاسم بن محمدتقی اردوبادی تبریزی (م 1332 ق) 21- حاج شیخ محمدعلی بن محمدحسن خوانساری (م 1333 ق) 22- حاج شیخ محمدعلی بن خداداد غروی نخجوانی (م 1334 ق) 23- حاج میرزا محمدعلی مدرس چهاردهی رشتی (م 1334 ق) 24- حاج میرزا ابراهیم محلاتی شیرازی (م 1336 ق) 25- حاج شیخ عبدالحسین حسین آل کمونه (م 1336 ق) 26- مرجع کل شیعه حاج سید محمدکاظم یزدی (صاحب عروة) (م 1337 ق) 27- حاج میرزا محمدتقی شیرازی ملقب به میرزای ثانی (م 1338 ق) 28- حاج سید اسماعیل صدر (م 1338 ق) 29- حاج شیخ فتح‌الله نمازی مشهور به شیخ الشریعه اصفهانی (1339 ق) 30- حاج سید محمد باقر درچه‌ای (م 1342 ق) 31- حاج سید ابوتراب خوانساری (1346 ق) 32- حاج شیخ محمدحسین بن زین‌العابدین مازندرانی حائری (م 1350 ق) 33- حاج سید ابوالقاسم دهکردی (م 1353 ق) 34- حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی (مؤسس حوزه علمیه قم) (م 1355 ق) 35- حاج شیخ محمد ابراهیم کرباسی نجفی ( نواده علامه کلباسی) (م 1362 ق) 36- حاج سید محمد مهدی درچه‌ای ( م 1364 ق) 37-حاج شیخ محمد رضا کلباسی (نواده علامه کلباسی ) (م 1393 ق) علاوه بر حواشی فوق، وجود بیش از 100 نسخه خطی از رساله‌ی نخبه با حواشی مراجع و علمای مختلف در کتابخانه‌های مختلف جهان که حاکی از جایگاه علمی و معنوی علامه حاجی کلباسی است.
2- اشارات الاصول: این کتاب یک دوره اصول فقه استدلالی، در دو جلد رحلی بزرگ است که تألیف آن 20 سال طول کشیده است. جلد اول آن، اولین کتاب حروف‌چینی چاپی ایران (در سال 1345 قمری) در تهران چاپ‌شده است. جلد اول مبادی لُغویه و بحث الفاظ و جلد دوم ادلّه عقلیه و شرعیه است. این کتاب در زمان حیات مؤلّف، مورد توجه علمای شهرهای مختلف قرار گرفت و سال‌ها تدریس شد. ملامحمدتقی هروی، میرزا محمد تنکابنی، ملا آقای خوئینی و مولی احمد مدرس قاینی بر کتاب اشارات، شرح و حاشیه نوشته‌اند. در بیان علما از نظرات فقهی و اصولی علامه حاجی کلباسی، از ایشان به صاحب اشارات تعبیر شده است.
3- منهاج الهدایة الی احکام الشریعة: این کتاب دارای فروع کثیر فقهی و نیمه استدلالی در اکثر مباحث فقه در سه مجلّد می‌باشد و تألیف آن حدود 20 سال طول کشیده و غیر از تعلیقات و حواشی مؤلّف، شرح‌هایی بر آن نگاشته شده است. مفصّل‌ترین شرح به نام معراج الشریعة فی شرح منهاج الهدایة تألیف آیة‌الله‌العظمی حاج شیخ محمدمهدی کلباسی فرزند ارشد مؤلف در 6 مجلّد و یک دوره فقه استدلالی است. نوادۀ بلافصل علامه حاجی کلباسی، آیة‌الله‌العظمی حاج شیخ عبدالرحیم کلباسی فرزند آیة‌الله حاج شیخ محمدرضا، شرحی بر مقصد تیمم کتاب منهاج الهدایه تألیف فرموده است. همچنین فقهای دیگر چون آقا سید محمدحسن مجتهد موسوی، شیخ محمود عراقی (کتاب العیون در چند مجلد)، ملامحمدتقی هروی و سید حسن حسنی خراسانی شرح‌هایی بر کتب منهاج الهدایه نگاشته‌اند.
4- شوارع الهدایة فی شرح الکفایة المقتصد: این کتاب در فقه استدلالی و شرح بر کفایة الاحکام فقیه سترگ محمدباقر سبزواری در دو مبحث طهارت و صلاة است. مباحث آن شامل اقوال فقها و ادله و فروع فقهیه و دقائق اصولیه و مطالب رجالیه و... می‌باشد. او این کتاب را با پیشنهاد استاد خود علامه میرزا ابوالقاسم قمی تألیف کرد. پس از نگارش کتاب، علامه میرزای قمی (صاحب قوانین) بر قسمتی از کتاب شوارع الهدایه شرح و تعلیقه نوشت و به‌نوعی از کار ایشان تمجید کرد. همچنین مرجع بزرگ حاج شیخ جعفر کاشف الغطاء در سفر به اصفهان، جلد اول آن را دیده و تقریظ مهمی در تمجید از کتاب و تجلیل از علامه حاجی کلباسی در اول آن نگاشت.
5- ارشاد المسترشدین: این کتاب شامل فتاوای آن مرجع بزرگ در اکثر ابواب فقه یه ضمیمه آداب شرعیه می‌باشد. (رساله نخبه از این کتاب برگرفته شده است.)
6- السؤال و الجواب فی الفقه و الاحکام: این کتاب که به نام اجوبة المسائل در زمره تألیفات علامه حاجی کلباسی است، پاسخ به استفتائات معظمٌ له به سؤال‌کنندگان می‌باشد.
7-رسالة فی تقلید الاموات: تقلید از مجتهد میت ابتداءً و بقاءً در این رساله مورد بررسی استدلالی واقع‌شده است.
8-الایقاظات: مشتمل بر فوائد و تحقیقاتی در مورد بعضی از واژه‌های روایات و آیات قرآن کریم.
9-رسالة فی الصّحیح و الاعم: رساله‌ای در تجزیه و تحلیل یکی از مسائل علم اصول فقه
10-نقد الاصول
11-مناسک حج
12- رسالة فی تفطیر شرب التتن للصیام: با ورود توتون و تنباکو به عرصه زندگی مردم، سؤالاتی فقهی پیرامون استفاده از آن مطرح گردید ازجمله اینکه «ورود دود آن به حلق روزه‌دار، آیا روزه را باطل می‌کند یا نه؟» این رساله در حد بیان حکم شرعی ابتدا جزء کتاب سؤال و جواب (استفتائات معظم له) بوده ولی به جهت ابتلاء بسیاری از مردم و سؤالات مکرر اهل علم، به‌صورت مستقل همراه با استدلال فقهی تدوین‌شده است.
13- حواشی مفصل بر خلاصة الرجال علامه حلّی: نکات رجالی این کتاب در حین استدلال بر روایات در کتاب‌های اشارات الاصول و شوارع الهدایة علامه کلباسی وجود دارد.
14- المراد من کلمة لا بأس: در این کتاب به بررسی کلمه لابأس در برخی احادیث پرداخته شده است.
15- تبصرة الاحکام: این رساله شامل مقدمات و مبطلات نماز و احکام شک در نماز می‌باشد.
منابع مقاله
پرتال استان اصفهان، شنبه 23 مهر ماه، 1390ش.