حدیقة الحقیقة

حدیقة الحقیقة
پدیدآوران	ژنده‌پیل، احمد بن ابوالحسن (نويسنده) موحد، محمدعلی (گردآورنده)
ناشر	بنگاه ترجمه و نشر کتاب
مکان نشر	ایران - تهران
سال نشر	1343ش - 1964م
چاپ	0
زبان	فارسی
تعداد جلد	1
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

رشحات عين الحيات، تألیف فخرالدین علی بن حسین واعظ کاشفی (867-939ق)، معروف به صفی، متنی است‌ فارسی در دو جلد از آثار صوفیه که توسط علی‌اصغر معینیان با شیوه علمی - انتقادی تصحیح شده و با مقدمه‌ای‌ مبسوط‌ و حواشی و تعلیقات سودمند به زیور طبع آراسته‌ گشته است.

ساختار

جلد اول کتاب، مشتمل بر مقدمه نصرت‌الله کاسمی، مقدمه تحقیقی مفصل دیگری به قلم علی‌اصغر معینیان و مقدمه نویسنده است. اولین مبحث نویسنده در ذکر طبقات خواجگان سلسله نقشبندیه است. جلد دوم کتاب نیز مشتمل بر سه مقصد، یک خاتمه و استدراکات و تعلیقات است. در انتهای جلد دوم، به‌ترتیب فهرست اعلام رجال، اعلام جغرافیایی، طوایف و قبایل، فرقه‌ها و طریقه‌ها و اسم کتاب‌ها ذکر شده است. بیشتر پاورقی‌های کتاب به شرح معانی الفاظ کتاب اختصاص یافته است.

گزارش محتوا

این اثر چهارمین کتابى است که در تراجم احوال بزرگان اهل تصوف، بعد از کتاب «كشف المحجوب» هجویرى و «تذكرة الأولياء» شیخ فریدالدین عطار نیشابورى و «نفحات الأنس» مولانا عبدالرحمن جامى به زبان فارسى نوشته شده و درعین‌حال اولین کتابى است که منحصرا در شرح حال بزرگان مشایخ یک سلسله از اهل تصوف، یعنى سلسله نقشبندیه تألیف شده است. کتاب، مشتمل است بر شرح حال و ذکر خوارق عادات و نقل گفتار و امثال و حکایات 135 تن از مشایخ نقشبندیه از آغاز تأسیس این سلسله تا زمان خواجه عبیداللّه احرار که معاصر مؤلف کتاب است و ترجمه احوال عده‌ای از یاران و اصحاب و خدام نزدیک خواجه و فرزندان خواجه و نیز ترجمه احوال مختصرى از جمعى از مشایخ ترک که در حدود ترکستان و خوارزم مى‏زیسته‏اند و غالباً از پیروان مکتب طریقه خواجه احمد یسوى بوده‏اند.

دیباچه کتاب در 30 صـفحه بـه قلم دکتر نصرت‌الله‌ کاسمی‌ نوشته شده‌ است. در این دیباچه، با بیانی شیوا و موجز، از عرفان ایرانیان و سیر تصوف و پیشرفت و توسعه آن در ایران سخن رفته و به تحولات‌ و سیر تاریخی آن به‌نحو شایسته‌ اشـاره‌ شـده است.

سپس از صفحه 30 به بعد، مقدمه مصحح آغاز می‌شود که نویسنده در آن به معرفی کتاب و مختصری از اوضاع و احوال سیاسی و جغرافیایی و اجتماعی ماوراء‌النهر و خراسان‌ در‌ قرن‌ نهم می‌پردازد و از ظهور‌ امیر‌ تیمور‌ و صفات و کردار او و شهر سـمرقند و شـاهرخ و خصال او و شهر هرات و فوت شاهرخ و میرزا الغ‌‌بیک‌ و چند تن‌ دیگر از امرا و فرمانروایان ماوراءالنهر‌ گفتگو‌ می‌کند. از صفحه 26 ذیل عنوان سیر تصوف، مباحث سودمندی همچون زاهد و صوفی و عقاید صوفیان از قرن سـوم بـه بعد‌ و سـلسله‌‌های‌ گوناگون صوفیان، مانند: محاسنیه، قصاریه، طیفوریه، جنیدیه، نوریه، سهلیه، سیاریه و جز آنـها مـورد بـحث قرار گرفته‌ است و سپس مهم‌ترین فرقه تصوف در قرن نهم یا سلسله نقشبندیه که موضوع کتاب «رشحات عين الحيات»‌ است،‌ به‌تفصیل با ذکر وجه تسمیه و موجد و مؤسس‌ آن‌ سلسله و دیگر مـوضوعات مـربوط به آن فرقه و اصول‌ و قواعد سیر و سلوک در سیر طریق بـررسی گـردیده است.

آنگاه مصحح از صفحه 65 با شیوه محققانه‌ای به شرح احوال مؤلف کتاب‌ و تألیفات‌ او و مختصری از ترجمه احـوال پدر او کـمال‌الدیـن حسین واعظ سبزواری‌ معروف‌ به‌ ملا‌ حسین کاشفی که از بزرگان علما و از دانـشمندان مـشهور و برجسته قرن نهم‌ است‌، می‌پردازد. در این مقدمه جامع علاوه بر مطالب گوناگون‌ که‌ فهرست‌وار تـذکر داده‌‌اند، نثر کـتاب نیز با نظری دقیق بررسی شده و از‌ شیوه‌ جمله‌بندی‌ و مقایسه نثر کتاب با «تذكرة الأولياء» و بـحث در انـواع فـعل به‌تفصیل‌ و دقت تمام‌ و عبارات فعلی و کنایات گفتگو شده و به‌ویژه در این‌ بـخش‌ ذیـل عنوان: «مختصات نثر رشحات»، بسیاری از نکات دستوری کتاب مورد تحقیق قرار گرفته است.

گذشته از‌ دیباچه‌ مـوجز‌ و مـقدمه مبسوط، متن کتاب‌ نیز‌ از هر جهت در‌خور‌ توجه و مطالعه است؛ از ترجمه احوال عارفان‌ گرفته تا شرح مناقب و نصایح سـودمند و مـواعظ‌ پندآموز. کتاب رشحات مشتمل بر یک‌ دیباچه مـؤلف کـتاب در دو سفر خود به ماوراءلنهر همه آن معلومات و اطلاعات را مستقیم و بی‌واسطه از خود خواجه عبید‌الله احـرار یا از یاران و نزدیکان خواجه شـنیده و یـا از نـوشته‌های دست اول آنها اسـتفاده کـرده است. یکی از نکته‌های جالب و بـااهمیت کـتاب‌ ذکر اسامی جغرافیایی آن است که مشتمل بر صدها‌ ده‌ و مزرعه و شهر با فاصله‌های معین در اطراف شـهرهای بـزرگ چون سمرقند و بخارا و هرات است کـه شـاید از این اسـم‌ها در‌ مآخذ و‌ مـنبع‌های دیگر نتوان یافت؛ مثلاً‌ در صفحه 15 می‌نویسد: «انداق دهی است بر سه فرسنگی بخارا و در مرو ده دیگری است بر دو فرسنگی شهر، آن را نـیز انداق گویند» و در‌ صفحه‌ 62 «قبر وی در ده‌ ارغندان‌ اسـت کـه از قـصبه زنـدنی بـر پنج فرسنگی بـخارا» و نـیز در همان صفحه می‌نویسد: «مولد شریف ایشان رامتین است که قصبه بزرگ است در ولایت‌ بخارا در دو فرسنگی شهر و بر ده‌‌پاره‌های بـسیار مـشتمل است» و باز قسمت دیگر که مطالب قـابل‌ توجه اسـت مـطالبی آمـده کـه ذیل عنوان «رشحه» می‌باشد و نام کتاب هم به همین مناسبت‌ «رشحات عين الحيات» برگزیده شده است .

وضعیت کتاب

این کتاب هم به زبان ترکى و هم به زبان عربى ترجمه شده و کتاب انوار القدسیه که تذکره‏اى است از رجال سلسله نقشبندیه، غالب مطالب این کتاب را در شرح احوال مشایخ عیناً ترجمه کرده است.

منابع مقاله

1. مقدمه مصحح.
2. پروین گنابادی، «رشحات عين الحيات (تألیف مولانا فخرالدین علی بن حسین واعظ کاشفی)»، پایگاه مجلات تخصصی نور، مجله گوهر، مهر 1357، شماره 67، صفحه 568 تا 571،

به آدرس اینترنتی: http://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/447845