منتصر، عبدالحلیم
| نام | عبدالحلیم منتصر |
|---|---|
| نامهای دیگر | |
| نام پدر | |
| متولد | 2 سپتامبر سال 1908م |
| محل تولد | روستای غوابیین، در نزدیکی فارسکور (از شهرهای استان دمیاط مصر) |
| رحلت | 1992م |
| اساتید | |
| برخی آثار | الشفاء (الطبيعيات)
فرهنگ المعجم الوسیط |
| کد مؤلف | AUTHORCODE10038AUTHORCODE |
عبدالحلیم منتصر (1908-1992م)، دانشمند مصری قرن پانزدهم هجری، پیش‌گام در بوم‌شناسی گیاهان در جهان عرب و عضو انجمن محیط زیست گیاه‌شناسی انگلیس و آمریکا و صاحب کتاب «حياة النبات».
ولادت
عبدالحلیم منتصر، در 2 سپتامبر سال 1908م، در روستای غوابیین، در نزدیکی فارسکور (از شهرهای استان دمیاط مصر)، در حوزه دمیاط، در خانواده‌ای اهل علم، ادبیات و عرفان، متولد شد[۱].
تحصیلات
وی دوران کودکی خود را، در طبیعت زیبا و چمن‌زارها و عطر و رایحه خوش این روستا سپری نمود و این امر، بازتاب‌های خود را بر روی او گذاشت؛ به‌طوری‌که پس از اتمام دبیرستان و ورود به دانشگاه، به رشته گیاه‌شناسی مشغول شد و در سال 1931م، به‌عنوان متخصص در این رشته، از دانشگاه «فؤاد الاول» (دانشگاه قاهره کنونی)، فارغ‌التحصیل شد[۲].
وی تحصیلات خود را در این رشته ادامه داد و در سال 1933م، مؤفق به اخذ مدرک کارشناسی ارشد شد. سپس برای افزایش معلومات و تحصیلات خود، به انگلستان و سوئیس رفته و در کنار محققان برجسته این علم، همچون پروفسور سالزبوری، به تحقیق پرداخته و در سال 1935م، موفق به اخذ دکترای گیاه‌شناسی شد. وی اولین کسی بود که در مصر، به این رتبه علمی در این رشته، نائل گردید[۳].
وی سپس به‌عنوان استادیار در دانشکده علوم دانشگاه قاهره منصوب شده و سپس دانشگاه ابراهیم مصر (عین الشمس کنونی)، او را به‌عنوان استاد گیاه‌شناسی دانشکده علوم، در سال 1950م، برگزید و در سال 1954م، به‌عنوان رئیس این دانشگاه، انتخاب شد[۴].
فعالیت‌ها
منتصر در طول زندگی علمی خود، تحقیقات در زمینه گیاه‌شناسی را ادامه داد و یک مدرسه علمی پیش‌گام در زمینه گیاهان تأسیس کرد که در آن، ده‌ها دانشجو تحت نظارت وی در مقاطع کارشناسی، ارشد و دکترا فارغ‌التحصیل شدند. تحقیقات وی با مطالعاتی پیرامون محیط گیاهان در مصر، به‌ویژه گیاهان محیط بیابان، رابطه گیاهان با خاک و رابطه میکروارگانیسم‌ها و گیاهان شاخ و برگ‌دار، صورت گرفته است. از جمله تحقیقات ابتکاری وی می‌توان به محیط زیست دریاچه «المنزله»، رابطه بین عوامل خاک و رشد ریشه، تأثیر میکروارگانیسم‌های موجود در خاک بر رشد گیاه، تغذیه گیاه در اراضی غیر مجاز و مقاومت بیولوژیکی برخی از بیماری‌های گیاهی اشاره کرد[۵].
وی همچنین از پیش‌گامان رنسانس علمی در مصر و یکی از رهبران انتشار فرهنگ علمی به زبان عربی است. او رهبری تبلیغاتی موفق را برای تعریب علم و تدریس علوم در دانشگاه‌های مصر به زبان عربی انجام داد و این امر را با پشتکار و اصرار در مدت بیش از چهل سال گسترش داده و در اوایل دهه 1930م، انجمن انصارالعربی را بدین منظور، تشکیل داد و در راه‌اندازی مجله «رسالة العلم» و چاپ مقالات آن، نقش بسزایی داشت که از جمله آنها می‌توان به مقالات زیر اشاره کرد: «ثورة العلم» ،«تنظيم البحث العلمي في مصر»، «العلم في خدمة الاقتصاد القومي»، «البحث العلمي و مشروعات الإصلاح»، «التخطیط العلمي للوطن العربي»، «الجامعات بين البحث العلمي و التعليم»، «السباق الدولة في البحث العلمي»، «الموارد العلمية في البلاد العربية»، «تطور الفكر العلمي و مسايرة اللغة العربية»، «التعبئة العلمية» و...[۶].
به‌منظور گسترش فرهنگ علمی به زبان عربی، وی مسئولیت نظارت بر تعداد زیادی از کتاب‌هایی که سالانه به چاپ می‌رسید و همچنین مجموعه‌های سخنرانی‌ها و مطالعات منتشرشده توسط جوامع و ارگان‌های علمی و فدراسیون علمی مصر و عرب را برعهده داشته و مقالات بی‌شماری را در روزنامه‌ها و مجلات، نه‌تنها فقط در مصر، بلکه در بسیاری از کشورهای عربی، به چاپ رسانده است[۷].
وی همچنین نقش بسزایی در گسترش علاقه به تاریخ علوم داشته و در این زمینه با استاد مصطفی نظیف، در تأسیس انجمن تاریخ مصر برای معرفی دانشمندان و تراث علمی آنان، همکاری کرده است[۸].
وی در سال 1958م، به‌عنوان عضو فرهنگستان زبان عربی مصر انتخاب گردید و در زمینه ترجمه اصطلاحات علمی این فرهنگستان، نظارت و مشارکت داشت[۹]. او در کنگره‌ها و همایش‌های فرهنگستان، نقش مؤثری داشت و از دستاوردهای علمی وی، می‌توان به تحقیق کتاب «الشفاء» ابن سینا اشاره کرد[۱۰].
وی در صحنه بین‌الملل نیز فعالیت بسیار خوبی داشته و به‌عنوان عضو انجمن محیط زیست گیاه‌شناسی انگلیس، انجمن محیط زیست گیاه‌شناسی آمریکا و انجمن علوم آمریکایی و جامعه بین‌المللی علوم محیط زیست کویری در مصر و هند برگزیده شد. وی در سال 1987م، از طرف دولت مصر، مورد تقدیر قرار گرفته و پیش از این نیز برای کتاب خود، تحت عنوان «حياة النبات» در سال 1938م، جایزه علمی برتر را دریافت کرد[۱۱].
وفات
وی در سال 1992م، درگذشت.
آثار
منتصر با همکاری یکی از شاگردانش، کتاب بزرگی درباره گیاهان مصر منتشر کرده است. از دیگر آثار وی، عبارتند از:
- حياة النبات؛
- الوراثة و الجنس- أصول علم النبات؛
- صحاري مصر؛
- تشريح النبات (ترجمه)؛
- بيئة النبات (ترجمه)؛
- العلم في حياتنا اليومية؛
- قادة العلم في العصر الحديث؛
- تاريخ العلم عند العرب؛
- فجر الحياة؛
- العلم الإغريقي؛
- العلم و أصل الكائنات؛
- الكشف و الفتح؛
- العلم و الإنسان الحديث؛
- الحياة علی مر العصور؛
- أصل الأنواع؛
- العلم المصنوع من حولنا؛
- الجنس البشري يتطور؛
و...[۱۲].
پانویس
منابع مقاله