الشماريخ في علم التاريخ
| الشماريخ في علم التاريخ | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر (نویسنده)
زناتی، انور محمود (محقق) صقر، محمد سالم (محقق) |
| ناشر | دار الآفاق العربية |
| مکان نشر | مصر - قاهره |
| سال نشر | 2009م , 1430ق |
| شابک | 977-344-251-9 |
| موضوع | تاريخ - فلسفه - متون قديمي تا قرن تاريخ نويسي |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | D 16/8 /س9ش8 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
الشماريخ في علم التاريخ، تألیف جلال‌الدین سیوطی (متوفی 911ق)، در موضوع تاریخ است.
کتاب با تحقیقات انور محمود زناتی و محمد سالم صقر منتشر شده است.
ساختار
کتاب با مقدمه محققین در دو فصل آغاز شده که در فصل اول به معرفی علم تاریخ و در فصل دوم به شرح حال سیوطی پرداخته شده است. متن کتاب نیز شامل یک مقدمه و سه باب است.
گزارش محتوا
شکی نیست که تاریخ، علمی قدیمی است و به زمانی بازمی‌گردد که انسان آثارش را بر صخره‌ها حک می‌کرد. انسانی که در غار زندگی می‌کرد، غارش را به این نقاشی‌های ابتدایی مزین کرد تا تصویر زندگی‌اش را به کسانی از فرزندان و قبیله‌اش که پس از او می‌آیند نشان دهد و تفهیم کند و چه‌بسا آن تصاویری که غارهای انسان نخستین برای ما حفظ کرده، اولین چیزی باشد که انسان در تاریخ تدوین نمود. این موضوع تأییدی است بر این کلام که تدوین تاریخی بسیار مقدم‌تر از کتابت انسان است؛ چراکه انسان ابتدایی زندگی خود را به تصویر می‌کشید و در نقاشی‌هایش بر دیواره غارهای ابتدایی مستند می‌کرد. همچنین می‌توان گفت که خود تاریخ نیز بر مرحله تدوین تاریخی مقدم است؛ چراکه قدمت تاریخ به اندازه قدمت زندگی انسان بر زمین است. اگرچه برای ما علم به آن، جز از طریق حفاری‌هایی که هر روز از زندگی انسان ابتدایی و تطور حیاتش بر سطح زمین کشف می‌شود، حاصل نمی‌گردد[۱].
بررسی تاریخ مصر قدیم، یونان و روم و پس از آن عرب پیش از اسلام موضوعاتی است که در این راستا به بحث گذارده شده، سپس تأکید شده که شکی نیست که اسلام نقطه تحول مهمی در زندگی عرب در همه عرصه‌ها بوده و حیات فکری عربی پس از ظهور اسلام با دو مظهر مهم (قرآن و حدیث) متمایز گردیده است[۲].
تدوین در تاریخ اسلامی را از زمان روی‌‌آوردن اهالی سرزمینهای فتح‌شده به اسلام و فراگیری زبان عربی دانسته شده که در ابتدای قرن اول هجری بوده است. پس اکثر مورخین نخستین در اسلام، از عجم‌هایی بوده‌اند که زبان عربی را فراگرفته بودند[۳].
در بخش دوم مقدمه، شرح حال نویسنده شماریخ، اساتید، مسافرت‌ها و آثار او بررسی شده است. سیوطی در نگارش آثارش بر ذکر مصادری که اطلاعاتش را از آنها گرفته، حریص است؛ وی مسائل را با ابراز اقوالی که در رابطه با آنها آمده توضیح داده و ردود را با اسم صاحبانش مطرح کرده است. او همچنین در تتبع اخبار و نقد آنها از شیوه محدثین پیروی نموده است[۴].
در باب اول کتاب مبدأ تاریخ تعریف شده و در خلال آن به قدمت تاریخ بنی‌آدم و آنچه از حوادث بزرگ مانند مبعث و طوفان نوح و در آتش انداختن ابراهیم منتهی شده، اشاره شده است. عرب جاهلی ایام مشهور خود را به‌عنوان مبدأ تاریخ قرار می‌داد، اما تاریخ هجری توسط رسول مکرم(ص) بنیان نهاده شد و عمر از وی تبعیت کرد. علت اینکه محرم مبدأ سال هجری قرار داده شد، باآنکه هجرت در ربیع‌الاول واقع گردید، آن است که از قول ابن عباس نقل شده که در تفسیر والفجر (فجر: 1)، فرموده: مقصود، ماه محرم است که فجر سال می‌باشد[۵].
در باب دوم فواید علم تاریخ ذکر شده است که عبارت است از شناخت قرن‌ها و آغاز و پایان آنها، شناخت نسل‌ها، اوقات تعالیق، زمان ولادت و وفات شیوخ و راویان از آنها که به‌وسیله آن کذب دروغگویان و صدق صادقان مشخص می‌شود[۶].
در باب سوم کتاب نیز فوایدی ذکر شده که به گفته نویسنده جهل مورخ نسبت به آنها شایسته نیست و باید بداند؛ از جمله این فوائد است: سبب استفاده از تاریخ قمری نه شمسی و آنچه به روزها و ماه‌ها تعلق دارد از لغت، مسائل فقهی و شرعی یا حوادث تاریخی مشهور[۷].
در ذکر الفاظ روزها و ماه‌ها از روز شنبه به‌عنوان اول ایام یاد شده است. ابن اسحاق می‌گوید: یهودیان معتقدند که خداوند آفرینش را در روز یک‌شنبه آغاز کرد و مسیحیان می‌گویند: دوشنبه. ما مسلمانان بر اساس روایتی که از رسول‌الله(ص) نقل شده، می‌گوییم: شنبه[۸].
وضعیت کتاب
فهرست مطالب کتاب در ابتدای آن و مصادر و مراجع در انتهای آن ارائه شده است. در پاورقی‌های کتاب برخی اعلام معرفی شده و منابع مطالب ذکر شده است.
پانویس
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.