لغت‌نامه: فرهنگ متوسط دهخدا

لغت‌نامه: فرهنگ متوسط دهخدا
پدیدآوران	دهخدا، علی‌اکبر (نویسنده) شهیدی، سید جعفر (زير نظر) ستوده، غلامرضا (به کوشش) مهرکی، ایرج (به کوشش) سلطانی، اکرم (به کوشش)
ناشر	دانشگاه تهران. مؤسسه انتشارات و چاپ
مکان نشر	ايران - تهران
سال نشر	1390-1385ش.
چاپ	جلد دوم چاپ يکم لد يکم چاپ دوم
شابک	‎964-03-9358-1
زبان	فارسی
تعداد جلد	2
کد کنگره	‏/د9ل7 / 2954 PIR
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

برای دیگر کاربردها، فرهنگ (ابهام زدایی) را ببینید.

لغت‌نامه: فرهنگ متوسط دهخدا، تلخیص لغت‌نامه دهخدا در حد متوسط آن با برخی حذف‌ها و ویرایشات است. فرهنگ متوسط دهخدا زیر نظر دکتر سید جعفر شهیدی و با کوشش دکتر غلامرضا ستوده، دکتر ایرج مهرکی و خانم اکرم سلطانی نگاشته شده است. جلد اول این مجموعه از آ تا ژیوه را در خود دارد و جلد دومش از س تا ی ی ی ی.

همکاران این مجموعه

1. مقابله، نمونه‌خوانی و بازبینی: خانم‌ها سمیرامیس ابراهیمی، اعظم‌السادات نوابی، طاهره اسماعیل‌زاده، مهری جلیلی جلال، اکرم محمدی، صدیقه بیگلری، مهناز بیکی چیمه، و مریم مقدّم.
2. حروف‌چینی و تصحیح: خانم‌ها خدیجه اکبری، معصومه مصدری و رکسانا نصیری.
3. رسیدگی نهایی، تنظیم و صفحه‌بندی: این کار توسط خانم اکرم سلطانی انجام شده است.

کار حروف‌چینی و تصحیح و صفحه‌آرایی کتاب حاضر در واحد رایانه مؤسسه لغت‌نامه دهخدا انجام شده است.

شرح کوتاهی درباره لغت‌نامه دهخدا و اثر حاضر

در مقدمه دکتر ستوده درباره لغت‌نامه دهخدا و اثر حاضر چنین می‌خوانیم: مؤسسه لغت‌نامه دهخدا تاکنون تمام متن لغت‌نامه را با استفاده از حروف‌چینی کامپیوتری در دو نوبت به‌طور کامل به چاپ رسانده و هم‌زمان با تکمیل تألیف لغت‌نامه دهخدا کار یادداشت‌برداری از متون نظم و نثر فارسی را ادامه داده و تعداد یادداشت‌های موجود را به حدود پنج میلیون رسانده است و بر اساس آنها تألیف اثر جدیدی را تحت عنوان «لغت‌نامه فارسی» پایه‌گذاری نموده که تا این زمان تألیف و چاپ حرف آ و سه‌چهارم حرف الف به پایان رسیده است و علاوه بر اینها، پس از ویراستاری فنی، متن کامپیوتری لغت‌نامه را در لوح فشرده CD در دو روایت version به اهل تحقیق و مشتاقان زبان و ادب فارسی و علاقه‌مندان تقدیم داشته است.

اینک در این مؤسسه اثر جدید دیگری که تألیف آن از مدت‌ها قبل مد نظر استاد دکتر سید جعفر شهیدی رئیس محترم مؤسسه لغت‌نامه دهخدا و جزو آرزوهای شادروان دهخدا بوده، تحت عنوان «فرهنگ متوسط دهخدا» پدید آمده است.

برای استحضار کسانی که تازه با این اثر آشنا می‌شوند مروری به‌اختصار در تاریخچه و کیفیت تألیف لغت‌نامه و نقل چند نکته از یادداشت‌های دهخدا لازم به نظر می‌رسد: گرچه دهخدا مقدمه‌ای بر کتاب خود ننوشت، ولی از یادداشت‌های پراکنده‌ای که از وی به دست آمده و توسط دکتر سید محمد دبیر سیاقی جمع‌آوری شده و در تکمله مقدمه لغت‌نامه به چاپ رسیده می‌توان به تفکرات و آرزوهای دهخدا در بنیاد نهادن چنین کتابی تا حدی پی برد.

دهخدا خود متوجه عظمت و وسعت کار لغت‌نامه بوده و از کسانی که پس از وی متکفل امور لغت‌نامه می‌شوند متواضعانه تمنا نموده که: «به هیچ قیمت طبع این کتاب را ترک نکنند. این کتاب پایه احیای ایران است و اگر دولت می‌خواست این کار را با پول انجام دهد با صد میلیون و صد سال وقت، اگر تهیه هم می‌شد، چون باعث عشق و علقه در میان نبود، به این تمامی نوشته نمی‌شد».

دهخدا به این نتیجه رسیده بود که «لغت را یک نفر نباید بنویسد. برای اینکه لغت همه چیز است و بنا بر مثل قدیم همه چیز را همگان دانند و به قول بیهقی همگان از مادر نزاده‌اند...».

تفاوت‌های نسخه حاضر با اصل لغت‌نامه دهخدا

چند نکته در مقایسه این فرهنگ با لغت‌نامه دهخدا قابل ذکر است به شرح زیر:

1. الف)- مدخل‌ها و مطالبی که حذف گردیده:
   1. اعلام، اعم از نام اشخاص، نام‌های جغرافیایی؛
   2. شاهدها، مگر در مواردی که برای تشخیص معنی لازم بوده است؛
   3. امثال؛
   4. ترکیب‌های فاقد معنی خاص، مانند: آب‌‌انار و...
   5. جمع‌های فارسی فاقد معنی خاص؛
   6. هزوارش‌ها و لغات دساتیری؛
   7. ترکیب‌های برگرفته از ترجمه لغات عربی؛
   8. جمع‌های عرب غیر متداول در فارسی (ذیل مفرد این کلمه‌ها معمولا جمع کلمه آورده شده)؛
   9. معنی‌های دور از ذهن و بدون شاهد و پاره‌ای از مترادف‌ها؛
   10. مدخل‌های عربی که در لغت‌نامه شاهدی نداشت و در زبان فارسی مستعمل نبود.
2. ب)- تغییراتی که در شرح مدخل‌ها داده شده:
   1. آن دسته از ترکیب‌ها که در لغت‌نامه دهخدا صورت مدخل داشته است، به‌صورت ترکیب ذیل مدخل مربوط آورده شده، مانند: آرام خاطر؛
   2. آن دسته از مدخل‌ها که به‌صورت ترکیب ذیل مدخل مربوط بوده است، به‌صورت مدخل مستقل در ردیف خود آورده شده؛
   3. شیوه نگارش معنی در برخی مدخل‌ها تغییر یافته است؛
   4. مدخل‌هایی که صورت مخفف کلمه‌ای بوده به‌صورت اصلی آنها ارجاع داده شده است؛
   5. مدخل‌های معرب و مصحف به‌صورت اصلی آنها ارجاع داده شده است؛
   6. مدخل‌هایی نظیر پا و پای، جا و جای، مو و موی... به‌صورت پا (ی) – جا (ی) – مو (ی) آورده شده است؛
   7. صورت همزه‌دار مدخل به‌صورت یایی آن ارجاع داده شده است؛ مثلا: فائده که به‌صورت فایده نوشته شده است؛
   8. معانی ذیل برخی از مدخل‌ها مختصر شده و شرح‌های مفصل مدخل‌های تخصصی علوم مختلف نیز خلاصه شده است.
   9. ترتیب الفبایی در این اثر، همان است که در لغت‌نامه دهخدا اعمال شده است.
3. ج)- افزوده‌ها
   1. آن دسته از واژه‌های جدید در این فرهنگ ثبت شده است که در متن معتبری به‌کار رفته است و یا کاربرد همگانی داشته است؛
   2. برای ثبت واژگان جدید و معانی تازه در این فرهنگ از برخی کتاب‌های معاصر، یادداشت‌برداری شده و با چند کتاب لغت، مانند فرهنگ معاصر فارسی امروز و فرهنگ عامیانه و فرهنگ سخن مقایسه و گه‌گاه از این منابع نیز استفاده شده است.

علامت‌های اختصاری کتاب

برای سهولت فهم مطالب کتاب، نشانه‌هایی اختصاری برای آن قرار داده شده، به این صورت:

ه‍. م= همین مدخل.

ق= قید.

علامت فلش= رجوع کنید.

اا= نشانه معانی دیگر.

_= ترکیب.

_ اا= نشانه معانی دیگر ترکیب.

اِ= اسم.

انگ= انگلیسی.

مر= مرکب.

فر= فرانسوی.

مص= مصدر.

تر= ترکی.

ص= صفت.

ع= عربی.

صف= صفت فاعلی.

مغ= مغولی.

صم= صفت مفعولی.

تر -‌ مغ= ترکی – مغولی.

رو= روسی.

یو= یونانی.

جِ= جمع.

جج= جمع الجمع.

ج،= جمع،.

منابع مقاله

مقدمه و شناسنامه کتاب.

وابسته‌ها

فرهنگ نفیسی