سنن سعيد بن منصور
| سنن سعيد بن منصور | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | سعيد بن منصور (نویسنده) |
| ناشر | دار الصميعي |
| مکان نشر | عربستان - رياض |
| سال نشر | 2007م , 1428ق |
| چاپ | 3 |
| موضوع | احاديث اهل سنت - قرن 3ق |
| تعداد جلد | 5 |
| کد کنگره | /س7س9 123/3 BP |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
سنن سعيد بن منصور، اثر سعید بن منصور بن شعبه خراسانی جوزجانی (متوفی 227ق) از راویان بزرگ اهل سنت است. تحقیق کتاب به قلم سعد بن عبدالله بن عبدالعزیز آل حُمَیِّد انجام شده است.
ساختار
کتاب، مشتمل بر مقدمه محقق، سه قسم و یک خاتمه است.
گزارش محتوا
محقق اثر در مقدمه کتاب به کوچ نمودن امیرالمؤمنین به کوفه به‌عنوان آغازی برای انتقال صحابه و شکل‌گیری مدرسه کوفه و از جمله مدرسه عبدالله بن مسعود به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین مدارس اسلام یاد کرده است[۱]. عبدالله بن مسعود، مؤسس و بنیان‌گذار مدرسه کوفه بود. خلیفه دوم در سال 21ق، او را به سمت معلم و مفسر قرآن و همچنین وزیر عمار به کوفه فرستاد. راه و روش عبدالله بن مسعود نزدیک به روش عمر بن خطاب بود و بر اساس روش او، جایی که نصی از کتاب یا سنت وجود نداشت، از نظر خود بهره می‌گرفت. عبدالله بن مسعود می‌گفت: اگر همه مردم به راه و مسیری روند و عمر به راه و مسیری دیگر رود، من راه و مسیر عمر را می‌روم؛ وی جز در موارد بسیار اندک و نادر با او مخالفت ننمود. خلیفه دوم هنگامی‌که گروهی از انصار را به سمت کوفه فرستاد، از کثرت حدیث پیامبر(ص) آنها را نهی کرد و به آنها گفت: شما به سمت قومی می‌روید که بیشتر قرآن می‌خوانند؛ پس در صورت مواجه شدن با آنها کمتر برایشان روایت نقل کنید. به همین سبب اهل کوفه فقه را بر قاعده تخریج، قانون فتوا دادن و رأی، بنا نهادند[۲].
اولین کسی که به امر عمر بن عبدالعزیز اقدام به تدوین سنت نمود، محمد بن مسلم بن شهاب زهری بود. خود او می‌گوید: «عمر بن عبدالعزیز ما را به گردآوری سنن امر کرد. پس آن را دفتردفتر نوشتیم. پس به هر منطقه تحت فرمانش دفتری را فرستاد»[۳].
در قسم اول کتاب در ضمن دو مبحث، نویسنده و کتاب سنن معرفی شده‌اند:
- در مبحث اول، سعید بن منصور با مباحثی تحت عناوین عصر نویسنده، اسم، نسب و کنیه او، تولد و رشد، مسافرت در طلب علم، اساتید و شاگردان، ثنای علما از او، عقیده او، اسم پدر و اولاد و وفاتش معرفی شده است[۴].
خطیب بغدادی در کتابش «المتفق و المفترق» پنج تن از کسانی را که «سعید بن منصور» نامیده شده‌اند، با ذکر طبقه آنها مورد مطالعه قرار داده و سعید بن منصور صاحب «السنن» را مشخص کرده است[۵].
- در مبحث دوم، ابتدا صحت انتساب کتاب سنن به سعید بن منصور مورد بررسی قرار گرفته است. شیوه نویسنده نیز با ذکر ترتیب کتاب، منابع آن، شیوه او در روایت، سیاق اسانید و متون، انواع روایات نزد او از احادیث مرفوعه، موقوفه و مقطوعه، درجه احادیث کتاب و... مورد مطالعه قرار گرفته است[۶].
در ابتدای این مبحث، از «المصنَّف» یا «مصنَّف سعید بن منصور» به‌عنوان نام‌های دیگر کتاب یاد شده است[۷].
محقق همچنین از صحت سند کتاب نیز به‌عنوان قوی‌ترین دلیل توثیق نسبت کتاب به نویسنده‌اش سعید بن منصور یاد کرده است[۸].
ازآنجاکه نصف اول کتاب سنن مفقود شده است، محقق اثر از ذکر ترتیب کتاب ابراز ناتوانی کرده است؛ چراکه این بخش معظم احکام کتاب را در بر داشته است. بنابراین ترتیب کتاب را بر مبنای ترتیبی که در اقوال برخی از علما ذکر شده و با توجه به بخش موجود از کتاب سنن مطرح کرده است[۹].
ابن خیر اشبیلی، کتاب سنن را 22 جزء و ابن دحیه کلبی آن را 24 جزء دانسته است. این اختلاف ممکن است از سه امر ناشی شده باشد: روایت ابن خیر ناقص و روایت ابن دحیه کامل باشد؛ تجزیه نسخه ابن خیر با تجزیه نسخه ابن دحیه مختلف باشد؛ ابن خیر همه سنن به‌جز كتاب الزهد را قصد کرده و الزهد را کتاب مستقلی در نظر گرفته باشد، اما ابن دحیه آن را در ضمن السنن آورده است[۱۰].
در قسم دوم، شیوه محقق در تحقیق کتاب با بررسی توثیق نص، تفسیر غریب الحدیث و توضیح نص با ذکر تعلیقاتی که نیازمند توضیح است، مورد بحث قرار گرفته است[۱۱]. مقابله نسخه‌های خطی، ضبط نص مطابق قواعد املایی جدید، تصحیح خطاهای ناسخ در ذکر آیات، شماره‌گذاری سلسله‌وار احادیث، ذکر شرح حال رجال اسناد، حاشیه بر مطالبی که نیاز به توضیح داشته است و استخراج احادیث از جمله فعالیت‌های محقق اثر بوده است[۱۲].
در قسم سوم، نص تحقیق‌شده کتاب ارائه شده است. سنن سعید در ظاهر فی الجمله به مصنَّف عبدالرزاق (متوفی 211ق) و مصنَّف ابن ابی‌شیبه (متوفی 235ق) شبیه است. این شباهت از خلال کتبی که در این کتب سه‌گانه ذکر شده آشکار می‌شود: کتاب وضو، صلات، جنائز، مناسک، جهاد، فرائض، اشربه، عقیقه، نکاح، وصایا و فضائل القرآن از جمله کتبی هستند که در این کتب سه‌گانه ذکر شده است؛ تنها تفاوت این است که عبدالرزق کتاب وضو را طهارت و ابن ابی‌شیبه کتاب طهارات نامیده است. همچنین ابن ابی‌شیبه کتاب صلات را صلوات و کتاب مناسک را حج نامیده است. همچنین کتاب زکات، صلات عیدین، صیام، اعتکاف، لقطه و طلاق در کتاب عبدالرزاق به همین اسامی آمده است، اما ابن ابی‌شیبه ابواب متعلق به آنها را ذکر کرده است، ولی نام کتاب را ذکر نکرده است. کتاب اذان را ابن ابی‌شیبه به همین صورت آورده، اما عبدالرزاق آن را در ضمن کتاب صلات آورده است و... مصنف ابن ابی‌شیبه از حیث محتوای کل کتاب به سنن سعید شبیه‌تر است؛ دلیل بر آن این است که هر دو کتاب در بسیاری از احادیث و آثار متابعت کاملی دارند؛ چراکه در بسیاری از شیوخ اتفاق دارند[۱۳].
در خاتمه کتاب نیز ارزیابی تحقیق و مهم‌ترین نتایجی که محقق به دست آورده به‌اختصار ذکر شده است[۱۴].
وضعیت کتاب
در جلد پنجم کتاب فهارس مجلدات اول تا چهارم مشتمل بر فهارس آیات، نصوص بر طبق ابواب، حروف و مسانید، شیوخ مصنف، رجال اسانید مصنف، اعلام ذکرشده در نص، روات، ابیات، اماکن و بلدان، انساب، غریب اللغه و منابع ارائه شده است.
در پاورقی‌های کتاب، تحقیقات، توضیحات و ارجاعات مفصلی ذکر شده است.
پانویس
منابع مقاله
- مقدمه محقق و متن کتاب.
- نظارتی‌زاده، احمد؛ جدیدی، ناصر، «تأثیر جریان فکری عبدالله بن مسعود و شاگردانش بر حوادث قرن اول قمری در کوفه»، پایگا مجلات تخصصی نور، پژوهش‌های تاریخی، تابستان 1396، شماره 34، صفحه 117 تا 140.