أدب الشيعة إلی نهاية القرن الثاني الهجري
| ادب الشیعه الی نهایه القرن الثانی الهجری | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | حمیده، عبدالحسیب طه (نویسنده) |
| ناشر | [بی نا] |
| مکان نشر | مصر - |
| سال نشر | 1388 ق |
| چاپ | 2 |
| موضوع | ادبیات شیعه - تاریخ و نقد ادبیات شیعه - مجموعهها |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | PJA 2085 /ش96 ح8 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
أدب الشيعة إلی نهاية القرن الثاني الهجري، اثر عبدالحسيب طه حمیده، بررسى و مطالعه ادبيات تشيع و تأثيرات آن بر ادبيات عرب، از ابتداى شكل‌گیرى مذهب تشيع تا اواخر قرن دوم هجرى مى‌باشد كه به زبان عربى و در سال 1362ق، نوشته شده است.
انگیزه تأليف این اثر، دو موضوع بوده است: اول آنكه در ادبيات شيعه، سلاله پيامبر(ص) مورد ستايش و تمجيد قرار گرفته و به واسطه آن، جايگاه، حق و ظلمى كه به ايشان روا شده بيان مى‌گردد؛ ثانيا ادبيات، به تصویر كشيدن عواطف و احساسات ناب و پاک انسانى مى‌باشد.[۱]
ساختار
کتاب با مقدمه نویسنده آغاز و مطالب در شش فصل، تنظيم شده است. نویسنده در ابتدا، به تاريخ سياسى شيعه پرداخته و سپس، احزاب سياسى مخالف شيعه را بررسى نموده و ضمن بحث از عقايد شيعه و تأثيراتى كه این عقايد بر ادبيات داشته، نگاهى به ادبيات شيعه انداخته و پس از معرفى مهم‌ترين ادبا و خطباى بزرگ شيعى، تأثيرات تشيع در ادبيات عرب را مورد مطالعه و تحقيق قرار داده است.
نویسنده در تدوین این اثر، از مصادر و منابع فراوانى استفاده نموده است كه از جمله آنها، مى‌توان به كتب زير اشاره نمود: «الأغاني» ابوالفرج اصفهانى، «العقد الفريد» ابوعمر شهاب‌الدين‌احمد بن محمد بن عبدربه، «البيان و التبيين» جاحظ، «شرح نهج‌البلاغة» ابن ابى‌الحديد، «ديوان المعاني» عسكرى، «زهر الأدب» قيروانى، «الكامل» ازدى، «طبقات الشعراء» ابن سلام، «بلاغات النساء» ابوالفضل احمد بن ابى‌طاهر طيفور، «أمالي» ابوعلى اسماعيل بن قاسم بغدادى و.[۲]
گزارش محتوا
در مقدمه، ضمن بحث از ادبيات و جايگاه آن، به محتواى فصول کتاب اشاره شده است.[۳]
در فصل اول، به تاريخ سياسى شيعه پرداخته شده است. نویسنده در این فصل، در ابتدا چگونگى خلافت حضرت على(ع) را مورد بحث قرار داده، پس از بررسى حكمیت بين حضرت على(ع) و معاویه و اثر آن، به تأثيرات صلح امام حسن و سياست معاویه كه ازاله و از بين بردن شيعه بوده، پرداخته است.[۴]
از جمله مباحثى كه در این فصل، بدان پرداخته شده، عبارتند از: برخورد امام حسین(ع) با يزيد و تأثيرات واقعه كربلا در سياست و عقايد شيعه؛ قيام توابين؛ قيام مختار بن ابى‌عبيده ثقفى؛ قتل مختار و تأثيرات آن در تاريخ و سياست تشيع؛ زيد بن على و هشام بن عبدالملك؛ ظهور زيديه؛ تعاليم زيديه؛ تحول خلافت از امویين به‌هاشمیين؛ میراث دولت كيسانى و برخورد دولت بنى عباس با آن؛ برخورد منصور با نفس زكيه؛ واقعه فخ؛ خلافت مأمون و...
فصل دوم در دو بخش زير، به بررسى احزاب سياسى مخالف شيعه، اختصاص يافته است:
الف)- خوارج: در ابتدا، چگونگى نشئت و شكل‌گیرى آنها بررسى گرديده و سپس، رابطه آنها با بنى امیه، تحليل شده است. در ادامه، به بحث از تعاليم و رابطه و ديدگاه آنان با خلافت، پرداخته شده است.[۵]
ب)- بنى زبير: ضمن بررسى چگونگى روى كارآمدن و شكل‌گیرى حكومت ايشان، عقيده و نظرشان پيرامون امر خلافت، مورد بحث قرار گرفته است.[۶]
در فصل سوم، عقايد شيعه و تأثيراتى كه این عقايد بر ادبيات داشته است، مورد كنكاش و بررسى قرار گرفته است. نویسنده در این فصل، ابتدا نشئت عقايد شيعه و سرچشمه‌هاى تشيع را مورد مطالعه قرار داده و سپس، ديدگاه مستشرقين پيرامون مبادى شيعه را بررسى كرده است.[۷]
وى معتقد است كه اهم عقايد شيعه كه تأثير بسزايى در ادبيات داشته و این ادبيات، از آن الهام و سرمشق گرفته است، عبارتند از:
- وصايت: ضمن بررسى آن، موقف و ديدگاه فرق مختلف شيعه پيرامون آن مورد بحث قرار گرفته و در ادامه، اثر آن در ادبيات بررسى شده است. ابوزبيد طايى حرملة بن منذر، كمیت بن زياد، حسان بن ثابت و سيد حمیرى شاعر كيسانيه، از جمله كسانى هستند كه اشعارشان در این رابطه، بررسى شده است.[۸]
- رجعت: ابتدا این عقيده بررسى شده و سپس ديدگاه و نظريه فرق مختلف شيعه از جمله كيسانيه، سبئيه، زيديه، محمديه، اثناعشريه و... پيرامون رجعت و كسى كه قائل به رجعت او هستند بررسى گرديده و سپس، غيبت امام و علل آن، بحث شده است.[۹]
- مهدویت: ابتدا اصل و موقف فرق شيعه درباره آن بررسى شده و سپس، رجعت و مهدویت در ادبيات عرب، مورد مطالعه قرار گرفته است.[۱۰]
فصل چهارم، به بررسى ادبيات شيعه اختصاص يافته و در آن ضمن بحث از مصادر مهم ادبيات عرب، ادب شيعى و اغراض و ادوار آن مورد بررسى قرار گرفته است.[۱۱]
از جمله مباحث این فصل عبارتند از: ادبيات موازنه بين بنى هاشم و بنى امیه، شهادت امام حسین(ع) و تأثير آن بر ادبيات، جنبه‌هاى ادبى در ادوار مختلف شعر شيعى، ادبيات شيعى در اوايل دولت عباسى، ادبيات ديگر مذاهب و فرق، ادبيات خوارج، ادبيات بنى زبير و.[۱۲]
در فصل پنجم، به معرفى مهم‌ترين ادبا و خطباى بزرگ شيعه پرداخته شده است كه از جمله آنها مى‌توان به افراد زير اشاره نمود: حسین بن على(ع)، عبدالله بن عباس، حسن بن على(ع)، عقيل بن ابى‌طالب، محمد بن زيد بن على(ع)، زيد بن على بن حسین(ع)، عبدالله بن حسن(ع)، محمد باقر(ع)، صعصعة بن صوحان، سليمان بن صرد، مختار بن ابى‌عبيده ثقفى، كمیت بن زيد اسدى و سيد حمیرى.[۱۳]
از این میان، به سه شخصيت بيش از ديگران پرداخته شده كه عبارتند از:
- مختار: ابتدا تأثير او و قيامش در ادبيات مورد بحث قرار گرفته و در ادامه، از عقايدى كه وى ترویج نموده، مختار و تاريخ، مختار و بنى هاشم و... سخن به میان آمده است.
- كمیت بن زياد: ابتدا به چگونگى رشد و زندگى وى اشاره و سپس، مصادر الهام و اقوال منتقدين درباره‌ى وى، خصوصيات و ویژگى‌هاى شعر او، اغراض و اهدافى كه وى در اشعارش دنبال مى‌كرد، تشيع و ارادت او به اهل‌بيت(ع)، مبادى و اعتقادات شيعى در اشعار وى، هاشمیات كمیت، كمیت در مجلس هشام بن عبدالملك، مدايح كمیت، چگونگى به شهادت رسيدن كمیت و... بررسى شده است.
- سيد حمیرى: نویسنده وى را شاعر اساطير شيعه معرفى نموده و ضمن بحث پيرامون منزلت و جايگاه وى نزد شيعه، به بررسى مطالب زير پرداخته است: بازتاب عقايد شيعه در شعر وى، شاعريت و اغراض او از اشعارش، غزل، هجاء و رثا در اشعار وى، خصايص و ویژگى‌هاى شعر او، اقوال و نظر علما در مورد وى و...
آخرين فصل، به بررسى تأثيرات تشيع در ادبيات عرب اختصاص يافته است. از جمله مباحث این فصل عبارتند از: ادبيات اعتقادى شيعه، ادبيات عاطفى و سياسى تشيع، تنازع میان شيعه و دشمنانش، مجالس ادبى بين منصور و نفس زكيه و.[۱۴]
وضعيت کتاب
فهرست مطالب و مصادر و منابع مورد استفاده نویسنده، در انتهاى کتاب آمده است.
در پاورقى‌ها، علاوه بر ذكر منابع، توضيحاتى پيرامون برخى از اعلام، كلمات و عبارات متن داده شده است.
پانویس
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.