دیوان حسن کاشی
| دیوان حسن کاشی | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | کاشی، حسن (نویسنده)
رستاخیز، عباس (گردآورنده) عاطفی، حسن (مقدمه‌نویس) |
| ناشر | مجلس شورای اسلامی. کتابخانه، موزه و مرکز اسناد |
| مکان نشر | ایران - تهران |
| سال نشر | 1389ش. |
| چاپ | چاپ دوم |
| شابک | 978-600-5594-29-4 |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | /د9 / 5443 PIR |
دیوان حسن کاشی، مجموعه اشعار کمال‌الدین حسن بن محمود کاشی آملی، از شاعران شیعی قرن هفتم هجری قمری، در ستایش ائمه اطهار(ع)، است. کتاب به کوشش سید عباس رستاخیز و با مقدمه حسن عاطفی منتشر شده است.
ساختار
کتاب، مشتمل است بر مقدمه رسول جعفریان، مقدمه حسن عاطفی و مجموعه اشعار کاشی به‌ترتیب قصاید، ترکیب‌بندها و ترجیع‌بندها، مسمطات، مخمّسات، مسدّسات و مربّعات، غزلیات و رباعیات.
گزارش محتوا
در بخشی از مقدمه‌ای که حسن عاطفی بر اثر نوشته در توصیف این اثر می‌خوانیم: دیوان مولانا حسن کاشی مجموعه‌ای است شناخته‌شده از مناقب و مدایح علی(ع) و ائمه اطهار(ع) که سروده وی است و در آن تردیدی نیست. مگر آنکه اشعار مشابه دیگران به دیوان شاعر راه یافته باشد و یا امکان آن نیز وجود دارد که مدایح دیگری هم بوده، که به هنگام فراهم‌سازی دیوان از قلم افتاده باشد[۱].
با وجود غلبه شاعران اهل تسنن در قـرن هفتم و هشتم هجری، شعر شـیعی و مـدح و مـنقبـت امـامان شـیعه(ع) مورد عنایت برخی از شاعران، از جمله حسن کاشی بوده است. وی بـا وجـود گرمی بازار مدح و ستایش پادشاهان و امیران، صرفا به ستایش رسول اکرم(ص) و اهـل بیت ایشان، به‌ویژه امیرالمؤمنین، حضرت علی(ع) پرداخته است. او بـا بهره‌گیری از طبع نیرومند و به‌کار بردن صور خیال و ترکیبات زبانی خاص و زیبا، به مهم‌ترین مضامین شیعی، در اشـعار خـویش تـوجه نموده که شعر وی را به‌مثابه ابزار و رسانه‌‌ای قوی برای تـرویج و تبلیغ مـذهب تشـیع درآورده است. با نظر به این امر، در بررسی مضامین شیعی در اشعار حسن کاشی به این نـکته دست مـی‌یابیم که وی در عرصه شعر شیعی بسیار قدرتمندانه عمل کرده و مـی‌تـوان او را از دیـدگاه حـجم گسترده سروده‌هایش، بزرگ‌ترین شاعر شیعی قرن هفتم و اوایل قـرن هشـتم هجـری قلمداد کرد. از نظر هنر شـاعری نـیز گرچه همپای بزرگان نامدار شعر فارسی قرار نمی‌گیرد، امـا زبانی روان، فـصیح و تـوانا دارد. اشـعار او سرشار از تصـاویر شـعری است؛ تصـویرهایی که در خدمت مذهب و اعتقاد شاعر قـرار دارد. شـعر او پـر از تلمـیح اسـت و ایـن تـلمیحـات یکی از ویژگی‌های بارز سبکی در شعر اوست. از نظر محتوایی، اشعار کاشـی مجموعـه‌ای از اعتقـادات کلامی است که با پشتوانه احادیث نبوی و استدلال‌های عقلی و نقلی، شاعر را در ترویج مذهب شـیعه و عـقیده استوار خویش یاری کرده است. طبعا چنین موضوعی بیشتر از هر چیز، از قرآن و حدیث مـایه گـرفته است[۲].
مضامین شیعی در اشعار حسن کاشی
با توجه به این‌که حسن کاشی تمام هنر شعری خویش را در خدمت مذهب شیعه و مـولا علـی(ع) قرار داده، مهم‌ترین ویژگی شعر او نیز همین مضامین هستند. شعر شیعی، هم مدیحه دارد، هم مرثیه و هم حماسه؛ ازاین‌رو در آینه شعر شیعی، تصویری از فضیلت‌ها و مظلومیت‌ها و درعین‌حال جـلوه‌هایی از حماسه را مشاهده می‌کنیم. در میان اشعار گونـاگون، آنچـه بـه مقولـه‌‌هایی همچون: ولایت علی بن ابی‌طالب و اولاد معصومش(ع )، محبت ذوی‌القربی، فضایل، مناقـب و مراثی عترت پیامبر اکرم(ص) و مسائل کلامی شیعه و امثال آنـها مـرتبط گردند، به‌نوعی «شعر شیعی» محسوب می‌شوند. در ادامه به مواردی از مهم‌ترین مضامین شیعی در اشعار حسن کاشی اشاره و برای هرکدام، نمونه یا نـمونه‌هایی ذکر خواهد شد[۳]:
- غدیریه، ولایت و وصایت علی بن ابی‌طالب و اولاد معصومش(ع):
- وصـی احمـد مرسل، امـام خلـق دو عـالم
- که گشت بر ره یأجوج فتنـه خنجـر او سد
- همو که داد نبوت به مصطفاش، همـو کـرد
- بـه فـر بــازوی حـیدر سـرای شـرع مرمـد
- ز تاج‌دار«لعمـرك » جـدا مکن تـو علـی را
- که حـق اوست ز بعـد نبـی نیابـت احمـد
- جـدا کنـد ز بهشـت بـرین خـدای مـر او را
- که او ز جهل، علـی را جـدا کنـد ز محمـد
- چه اختلاف کنی بـا شـهی که در صـفت او
- خدای پاک به قـرآن نمـود معنـی بـی‌حـد
- خجسته شوهر زهرا تـویی و بـاب دو گـوهر
- بــه اتفــاق دو عــالم گــزین سـید اوحــد[۴].
- مدح و منقبت امام علی و ائمه معصوم(ع):
- زانکه هم‌نفس پیمبر بـود از آن دادش خــدای
- پاره‌ای از نفس پیغمبـر ورا جفـت گـزین
- گوهر دریای عصمت، فاطمـه، کز رتـبـتش
- آفـرین بـر جان پاکش بـاد از جـان‌‌آفـرین
- یازده معصوم پاک از نسل ایشان دان که نیست
- در قیامت غیر از ایشان کس شـفیع المـذنبین[۵].
- حـماسه عـاشورا:
- ای دل کنون که عاشر ماه محرم است
- شادی مکن که نوبت شادیت در غم است
- بــر آل مصــطفی بــه ارادت بنــال زار
- گر در سحاب دیده تو را قـطـره‌ای نـم است
- از نـــاودان دیــده کعبــه در ایـن عــزا
- بر روی خـاک مکه همـه آب زمـزم است[۶].
- تولی و تبری:
- بیم صـراط و مـوقـف حشـرش کجـا بـود؟
- هر دل که بـر ولای علـی زینهار کرد
- صـاحب‌قبـول حضـرت عـزت کسی بـود
- کز دوستی‌اش بـر ورق دل نگـار کـرد[۷].
- شفاعت:
عـذر این مشتی گنـهکاران امـت را بخـواه چون شفیع جرم مـایی، یا علی موسی الرضـا[۸].
مضامین دیگری چون ظهور منجی، آیات نازله در شأن حضرت علی(ع) و ائمه(ع) مانند آیات ولایت، هل أتی، مباهله، تطهیر، صادقین و... و روایات صادره در مورد شأن آن حضرت(ع) مانند حدیث منزلت، مدینة العلم، افضلیت ضربه شمشیر آن حضرت بر عبادت ثقلین و...، اشاره به رویدادهای صدر اسلام مانند مباهله، ليـلة المـبيت، جنگ احد، خیبر و خنـدق، زاده شـدن حضرت علی(ع) در کعبه، رد الشمس، مسائل کلامی شیعه مانند توحید و عدل و اختیار و افضلیت حضرت علی(ع) بر صحابه و منصوص بودن امامت آن حضرت(ع) و... در اشعار شیخ حسن کاشی بسیار یافت می‌شود[۹].
وضعیت کتاب
فهرست مطالب در ابتدای دیوان آمده است و تصاویر نسخ خطی، نمایه‌ها (شامل نمایه‌های نام‌ها و خاندان‌ها، جاها، صور بلاغی) و کتابنامه، در ا نتهای آن.
پس از همه این موارد، مقدمه کوتاهی از حسن عاطفی به زبان انگلیسی در انتهای اثر آمده است.
پانویس
منابع مقاله
- مقدمه حسن عاطفی.
- مهرآوران، محمود؛ نعمتی، فرج‌الله، «مجمع البحرین معنی، بررسی شیوه شاعری و مضامین شیعی حسن کاشی»، مجله تاریخ ادبیات، پاییز و زمستان 1390- شماره 69، به آدرس: