قمقام زخار و صمصام بتار
| قمقام زخار و صمصام بتار | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | فرهاد میرزا (نویسنده) محرمي، محمود (مصحح) |
| عنوان‌های دیگر | در احوالات حضرت مولي الکونين ابي عبدالله الحسين عليه‌السلام |
| ناشر | کتابچي |
| مکان نشر | ايران - تهران |
| سال نشر | 1386ش |
| چاپ | 4 |
| شابک | 964-6000-30-4 |
| موضوع | 1.حسين بن علي(ع)، امام سوم، 4 - 61ق. - سرگذشت‌نامه 2.واقعه کربلا، 61ق. |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | DS 38/5 /چ9ق9* |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
قمقام زخار و صمصام بتار، تألیف فرهاد میرزا، فرزند عباس میرزا و نوه فتحعلی شاه قاجار، از مقاتل ارزشمند فارسی است که اخبار مقتل سیدالشهداء را از منابع معتبر اتخاذ کرده، ولذا دارای ارزش و اعتباری است که بسیاری از علماى بزرگ بر آن اعتماد کردهاند.
وی هدف از نگارش کتاب را این دانسته که کتابى خالى از حشو و زواید به رشته تألیف درآورد و عدد اصحاب کبار امام حسین(ع) و تعداد سپاه کفار و مقتولین طرفین و حالات بعد از شهادت آن سید ابرار را به‌درستى بنگارد[۱]
ساختار
کتاب، مشتمل بر مقدمه‌ای در ذکر شرح حال نویسنده و آثار او به قلم حسین عمادزاده، مقدمه نویسنده و متن اثر در ضمن عناوین متعدد است.
نویسنده در حد توان به‌گونه‌ای دقیق مسائل متنوع را پیرامون یک موضوع خاص طرح کرده و نتیجه گرفته و از حشو و زوائد (به قول خودش) به‌‌شدت پرهیز کرده است. او از کتاب‌های متعدد فقهی، تاریخی، حدیثی و... شیعه به‌وفور بهره برده، منابع مهمی چون نهج‌البلاغة و شروح آن، كامل الزیارات، امالی شیخ صدوق، امالی شیخ طوسی، إحقاق الحق، ارشاد، اصول کافی، تهذیب، وسائل الشیعة و همچنین از کتاب‌های صحاح اهل سنت و دیگر کتاب‌های معتبر تاریخی و لغوی آنان استفاده کرده است. او با تبحر خاصی که در ادبیات داشته، در جای‌جای کتاب از امثله، اشعار و ضرب‌المثل‌های عربی و فارسی بهره برده است.
گزارش محتوا
فرهاد میرزا در مقدمه کتاب ضمن ستایش پروردگار و منقبت حضرت رسول(ص) و مولا امیرالمؤمنین(ع) و سایر ائمه اطهار(ع) و بیان شمه‌ای از معرفت به علم تاریخ، هدف خود را از تألیف کتاب، «تذکر نوائب و تفجع بر مصائب سیدالشهدا، وسیله نجات و ذخیره معاد دانسته» و نشر مناقب و ذکر مصائب آل تبار، حضرت خیرالانام عليه الصلاة و السلام را از جمله انگیزه‌های خود برشمرده و عنوان کرده است که در کتاب‌های گذشته فریقین در مورد سیدالشهدا اختلاف بسیار وجود دارد که صحیح از سقیم تشخیص نتوان داد؛ بنابراین جمع یک کتاب با ویژگی‌های منحصربه‌فرد از نظر وی ضروری می‌نموده است. فرهاد میرزا علاوه بر آنکه در چند جای کتاب عنوان کرده است که نیت خیر و قصد ذکر مصائب کربلا را داشته، تأکید کرده است که در این مسیر پیروز و موفق گردیده و آرزو کرده است خداوند عمل او را برای آن جهان ذخیره نیکو قلمداد نماید. وی موفقیت خود را نیز در این دانسته است که: «رجاء واثق داشتم و نیت صادق کردم و از خدای در همه حال رشاد خواستم و از باطن امام استمداد نمودم»[۲]
وی همچنین سال آغاز نگارش، شیوه و دلیل نام‌گذاری اثرش را چنین توضیح می‌دهد: «در این سال که سنین هجرى به یکهزاروسىصدوسه رسیده، آغاز جمع و تصنیف و ترتیب و ترصیف نمودم و خداى داناست که با قلت بضاعت و عدم استطاعت بهقدر وسع و طاقت در ترجیح اقوال و تنقیح اخبار که متون کتب فرق اسلامیه از احادیث صحیحه و تواریخ معتبره بدان محتوى و منطوى است، اغفالى نرفت و در جمع و ذکر آن اهمالى نیفتاد و از کتب محدثین و مورخین که از سنه 1000 (یک‌هزار) هجرى و بعد به رشته تألیف درآوردهاند، درج و نقل نکردیم و این کتاب که شناوران لجه معرفت را بحرى است زاخر و دلاوران عرصه محبت را سیفى است باتر، قمقام زخار و صمصام بتار نام نهادم که لفظ با معنی و اسم با مسمی مطابق باشد»[۳]
مباحث کتاب پس از مقدمه عمادزاده و مقدمه مؤلف، با ذکر احادیث موضوعه (جعلی) در زمان بنی‌امیه آغاز شده است: «روزبه‌روز مردمان را به حطام دنیوی رغبت همی فزود و روایات کاذبه زیادت همی گشت»[۴]پس از آن کنیه، القاب، مدت عمر، اولاد امام حسین(ع) و مطالب دیگری به‌اجمال بیان شده، تااینکه به نسب یزید و آغاز دعوت مردم توسط معاویه به بیعت با یزید می‌رسد. از اینجای مباحث وداع سیدالشهدا با روضه مبارکه پیامبر(ص)، وصیت به محمد بن حنفیه و مباحث متنوع مرتبط با واقعه کربلا مطرح شده، تااینکه به واقعه عاشورا رسیده و پس از ذکر وقایع آن روز و حوادث پس از آن، فضایل کربلا و حکایات استشفا به تربت شریف آن حضرت ذکر شده است. نهضت توابین، قیام مختار، ذکر ثواب گریه و انشاد شعر بر مصیبت امام حسین(ع) و اشعار عربی و فارسی در این رابطه آخرین موضوعات کتاب را تشکیل داده است.
فرهاد میرزا در ابتدای اثر چگونگی خبر دادن جبرئیل از تولد امام حسین(ع) و بشارت او به پیامبر(ص) و فاطمه زهرا(س) و قرار دادن وصایت و امامت در ذریه طاهرین آن حضرت به پاداش مظلومیت را به نقل از کتاب شریف کافی گزارش کرده است[۵]
وی سپس یک‌صد حدیث و روایت را از منابع مختلفی چون فصول المهمة محمد بن طلحه شافعی، صواعق ابن حجر و امالی شیخ طوسی در رابطه با فضیلت حسنین ذکر کرده است[۶]
نویسنده تلاش داشته در هر فرازی از بحث چنانچه ایرادی بر متن تاریخی یکی از راویان وارد می‌شده، بی‌درنگ موضع علمی خود را در این زمینه روشن کند؛ به‌عنوان نمونه آنجا که بحث قتل رشید و میثم را به نقل از شیخ کشی دنبال می‌کند، در ادامه مباحث روایت بلافاصله اشکال تاریخی خود را مطرح کرده و می‌گوید: «این روایت محل اشکال است». سپس دلیل تاریخی خود را نیز نقل می‌کند[۷]
همچنین فرهاد میرزا به‌خوبی از عهده بیان دعوت توابین و بالاخص قیام مختار برآمده و به‌طور گسترده به توضیح آن پرداخته و حدود هفتاد صفحه نیز به این امر اختصاص داده است[۸]
وی همچنین در باب کتاب‌شناسی، مجموعه وسائل الشيعة را حسن ختام معرفی کتاب‌ها تلقی کرده و بدین وسیله آرزو کرده است که: «من این کتاب به لفظ وسایل ختم کردم؛ مأمول آنکه خداوند بدین دستاویز که به حضرت وی قربت همی جویم، وسیلت من از ائمه اطهار نگسلد و این بضاعت مزجات که به حضرت آوردم درپذیرد و هم از نخست به فضل خداوند و پذیره این خدمت امیدوار بودم که از آن روز باز که بدین کار درشدم، تباشیر قبول همی رسید»[۹]
پانویس
منابع مقاله
- مقدمه و متن کتاب.
- رحیمی، عبدالرفیع، «قمقام زخار» در تاریخ واقعه کربلا، پایگاه مجلات تخصصی نور: مجله کتاب ماه تاریخ و جغرافیا، اردیبهشت 1383، شماره 79، صفحه 28 تا 32.