سه حکیم مسلمان

سه حکیم مسلمان
پدیدآوران	نصر، سید حسین (نویسنده) آرام، احمد (ترجمه)
ناشر	امير کبير
مکان نشر	ايران - تهران
سال نشر	1386ش.
چاپ	چاپ ششم
شابک	‎978-964-303-111-4
موضوع	فلسفه اسلامي - مقاله‌ها وخطابه‌ها عرفان - مقاله‌ها و خطابه‌ها فيلسوفان اسلامي ابن سينا، حسين بن عبد الله، 370 - 428ق. سهروردي، يحيي بن حبش، 549؟ - 587ق. ابن عربي، محمد بن علي، 560 - 638ق.
زبان	فارسی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏‎‏/‎‏س‎‏9 / 1485 ‏BBR‎‏

سه حکیم مسلمان، ترجمه «ثلثة حکماء مسلمین» سید حسین نصر به قلم احمد آرام (درگذشته 1377ش) است. ابن‌سینا، سهروردی و ابن عربی سه حکیم معرفی شده در این اثر هستند. اصل کتاب به زبان انگلیسی نگارش یافته و به‌وسیله صلاح الصاوی به عربی برگردانده شده است.

ساختار

کتاب مشتمل بر پیشگفتار، مقدمه مؤلف بر ترجمه فارسی، مقدمه نویسنده و سه فصل است.

گزارش محتوا

در پیشگفتار کتاب چنین می‌خوانیم: هنگامی‌که از استاد نصر دعوت شد تا در ایام اقامت «مرکز تحقیقات در ادیان جهانی» درباره سه حکیم مسلمان سخنرانی کنند، بنای ایشان بر آن نبود که این سخنرانی‌ها چاپ و منتشر شود؛ ولی مستمعان قدرشناس اصرار ورزیدند که سخنرانی‌ها به‌صورت کتابی در دسترس ایشان قرار گیرد. و ما از استاد نصر سپاسگزاریم که به تقاضای آنان پاسخ مثبت دادند. نیز از دستگاه انتشارات دانشگاه هاروارد بسیار امتنان داریم که به‌آسانی همکاری نمودند تا انتشار آن سخنرانی‌ها به‌صورت کتاب حاضر امکان پذیرفت.

بحث و تحقیق روشن استاد نصر درباره سه متفکر مسلمان –که در این کتاب آمده- سبب آن خواهد شد که خوانندگانی که پیش‌ازاین با آثار متفکران آشنایی نداشته‌اند، فرصت یابند تا میراث گران‌بهای اسلامی را از دیدگاه جدیدی ببینند. همان‌گونه که خود ایشان گفته‌اند: «هر یک از آنان از چشم‌اندازی سخن می‌گوید که آزموده شده و حیات داشته، و از نظری جهانی بحث می‌کند که نسل‌های متوالی حکیمان و عارفان در طی قرون آن را مورد تأمل و مشاهده قرار داده‌اند».‏.

این کتاب که اسما عهده‌دار بیان حکمت تنها سه تن از بزرگان عالم فکر اسلامی است در حقیقت کتابی است که به‌کل تفکر اسلامی نظر دارد و در سلسله جبال تفکر اسلامی تنها با ذکر قله‌های بلند و نمایان اکتفا نکرده و پیوستگی این سلسله را از خاور تا باختر و از آغاز تا امروز آشکار ساخته است.

سه فصل این کتاب در ابتدا صورت سخنرانی‌های آزادی را داشت که بنا بر دعوت مرکز مطالعات خاورمیانه و مرکز تحقیقات در ادیان جهانی، در ماه مارس 1962م، در دانشگاه هاروارد ایراد شده بود. استاد ر.ه.ل. سلیتر، رئیس مرکز تحقیقات در ادیان جهانی مقدمات این سخنرانی‌ها را فراهم آوردند، و با مساعدت ایشان بود که اکنون به‌صورت کتاب درآمده است.

ازآنجاکه این سخنرانی‌ها و کتابی که به زبان انگلیسی مبتنی بر آنها تألیف شد، در درجه اول برای مردم مغرب‌زمین در نظر گرفته شده است، طبعاً بیشتر اشارات و مقایسه‌ها و تطبیق‌هایی که انجام گرفته است، مطابق مشارب و مذاهب فکر مغرب‌زمین و فصول تاریخ فکری آن دیار است. نیز در حواشی بیشتر به کتب و مقالات به زبان‌های اروپایی استناد شده است. وانگهی ازآنجاکه تاکنون در غرب توجهی به معارف اسلامی به‌عنوان یک واحد کلی- نشده و اکثر به چند قرن اول و مکتب‌هایی که در پیدایش فلسفه و کلام مسیحی قرون‌وسطی مدخلیت داشته است، اکتفا شده است، در این کتاب کوشش شد تا تحت لوای افکار و عقاید سه تن از برجسته‌ترین حکمای اسلام، یعنی ابن‌سینا و سهروردی و ابن عربی، ضمناً مکتب‌های بزرگ مشایی و اشراقی و عرفان نظری نیز تا حدی روشن شود و پیکر علوم عقلی و معارف اسلامی به‌طورکلی تا آنجا که در این مختصر گنجد آشکار گردد. چون برای برخی از فارسی‌زبانان، مخصوصاً آنان که فقط با تحصیلات جدید آشنایی دارند، منابع مربوط به معارف و علوم اسلامی و ایرانی چنانکه درخور استفاده آنها باشد کم است، نظر بر این شد که شاید ترجمه این کتاب به زبان فارسی بی‌فایده نباشد. لذا مؤسسه فرانکلین به ترجمه آن مبادرت ورزید، لکن در متن و حواشی، جز در یکی دو مورد، تغییری داده نشد و مراجع فارسی و عربی که ممکن است مورد استفاده این گروه از خوانندگان قرار گیرد بر آنچه در اصل موجود بود افزوده نگردید. امید می‌رود از این قصور چشم‌پوشی شود. ولی چون کتاب ترجمه است نه تألیفی مستقل، به‌ناچار، به اصل متن و حواشی اکتفا شد.‏

مؤلف دانشمند در این‌ کتاب ابتدا به شرح فلسفه و افکار ابن‌سینا پرداخته و به‌عنوان مقدمه نامی از اسلاف وی برده است که بسیاری از آنان ایرانی‌نژاد بودند. همچون: ایران‌شهر و فارابی، سرخسی، سجتمانی‌ (سجستانی) و جز‌ آنها و می‌گوید: ظاهراً نخستین کسی که فلسفه رسمی را به مشرق‌زمین یعنی‌ ایران آورد، ایرانشهر است.‏

سخنی چند در افکار و عقاید و روش فارابی گفته است‌ و بالاخره‌ دو تن از فلاسفه بزرگ ولی مجهول‌القدر یعنی سجستانی و عامری را به جهان غرب‌ معرفی کرده است و گوید این دو تن با مقام عالی و متعالی که در دستگاه فلسفه‌‌ اسلامی‌ دارند، به‌درستی‌ شناخته نشده‌اند‏

فیلسوف‌ دومی‌ که‌ مؤلف محترم موردنقد‌ و بررسی قرار داده است،‌ شیخ‌ اشراق‌ است؛ ابتدا اوضاع فلسفی پیش از او را بررسی کرده و مأخذ حکمت اشراق‌‌ را‌ در تصوف و مؤلفات حلاج، غزالی، فیثاغوریان‌، افلاطونیان‌ جدید، هرامسه‌، صابئیان‌، زردشت‌ و بزرگان دیگری که ایران‌نژاد‌ بوده‌اند، جستجو کرده است و الحق که در این راه بسیاری از مبهمات کار روشن شده‌ است‌.‏

حکیم‌ سوم‌ ابن عربی‌ اندلسی‌ است؛ ابتدا تاریخچه تصوف‌ و افکار‌ صوفیانه او بررسی می‌شود و اهمیت ابن عربی را در جهان تصوف شرح می‌دهد و به زندگی‌ و آثار‌ وی می‌پردازد. نظر او را در‌ مورد‌ وحدت وجود‌، انسان‌‌ کامل‌، خلق و تکوین عالم بیان‌ می‌کند. سپس به تحلیل روش وی‌ می‌پردازد.‏

مؤلف محترم در اینجا اشارت کرده است که‌ ابن‌ عربی تمام ادیان جهان‌ را از‌ لحاظ‌ منشأ‌ صدور‌ یکی‌ می‌داند و همه را‌ راهبر‌ به حقیقت می‌داند و جملگی‌ برای تأمین سعادت بشری است؛ البته چون نظر بر اختصار و ایجاز بوده است،‌‌ کمتر‌ در‌ متن ابن عربی وارد شده و عقاید و افکار‌ و سیر‌ و تحول‌ فکری‌‌ وی‌ را‌ بررسی کرده است.‏

وضعیت کتاب

فهرست مطالب، در ابتدای کتاب پس از مقدمه مؤلف بر ترجمه فارسی و فهرست راهنما (نمایه الفاظ) در انتهای اثر آمده است.

از صفحه 147 کتاب حواشی یا پاورقی‌های سه فصل به تفکیک ارائه شده و تا صفحه 214 ادامه یافته است.

منابع مقاله

1. مقدمه و متن کتاب.
2. درویشوند، رحمان، «خلاصه کتاب سه حکیم مسلمان»، پژوهش‌های سیاسی و بین‌المللی بهار 1391 - شماره 10 (‎6 صفحه - از 169 تا 174).
3. سجادی، سید جعفر، «معرفی کتاب: ثلثة حکماء مسلمین یا سه حکیم مسلمان»، وحید، فروردین 1351، شماره 100.