حکمت متعالیه و ملاصدرا
حکمت متعالیه و ملاصدرا، اثر محمد خامنه‌ای، عنوان کتابی است یک جلدی به زبان فارسی با موضوع فلسفه اسلامی. در میان مباحث حکمت اسلامی، این اثر به معرفی ملاصدرا و نظریات و آثار وی به‌خصوص اسفار اربعه، می‌پردازد.
| حکمت متعالیه و ملاصدرا | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | خامنه‌ای، سید محمد (نویسنده) |
| ناشر | بنياد حکمت اسلامي صدرا |
| مکان نشر | ايران - تهران |
| سال نشر | 1383ش. |
| چاپ | چاپ يکم |
| شابک | 964-7472-55-6 |
| موضوع | صدر الدين شيرازي، محمد بن ابراهيم، ??? - ????ق. الحکمه المتعاليه في الاسفار الاربعه - نقد و تفسير
صدر الدين شيرازي، محمد بن ابراهيم، ??? - ????ق. فلسفه اسلامي - متون قديمي تا قرن 14 |
| زبان | فارسي |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | /خ2ح8 / 1083 BBR |
ساختار
کتاب در یک دیباچه، پیشگفتار و دو دفتر ارائه شده که هرکدام دارای فصل‌ها و مباحثی است.
گزارش محتوا
یکی از جهات عمده اعتبار و احترام ملت‌ها، تاریخ و سوابق آ نان در پیشبرد تمدن بشری و نشر حکمت و دانش و نیز شهرت و معرفی دانشمندان و حکما و شخصیت‌های جهانی واقعی آنان می‌باشد. شاید بتوان ادعا کرد که ایران بیشترین سابقه و مؤثرترین و ماندگارترین اثر فرهنگی و تمدن را در جهان داشته و حکمت و دانش کنونی جهان با تمام تحولات و تبدلات خود، میراث فرهنگی و مدنی ایران است. دانشمندان و شخصیت‌های فرهنگی ایران نیز همواره برتری چشمگیری بر دیگران داشته‌اند و نام فارابی، ابن‌سینا، سهروردی، طوسی، ملاصدرا و مانند آنان در همه جهان به بزرگی یاد می‌شود. شناخت و معرفی و احترام بزرگان هر ملت یکی از ارکان بقا و سرفرازی آن ملت است و آشنایی نسل جوان در هر دوره از ادوار سبب راهیابی آنان به راه و روش درست و رسیدن به رشد معنوی و الگو گرفتن از این بزرگان می‌گردد. شخصیت حکیم صدرالمتألهین معروف به ملاصدرا که سرآمد دانشمندان این مرز و بوم است، تا حدود بسیاری آن‌گونه که باید، شناخته نشده است و ضروری است که این کار بایسته هرچه بیشتر و بیشتر انجام گیرد. خوشبختانه در این دهه کوشش‌هایی به‌وسیله بنیاد حکمت اسلامی صدرا و شاخه بین‌المللی آن، «سیپرین»، انجام شده و مردم ایران و نقاطی از جهان از شخصیت و مکتب بی‌نظیر او آگاه شده و شوق وافری در بیشتر موارد به آشنایی و مطالعه افکار او به وجود آمده است. چون آثار ملاصدرا به زبان عربی است (به‌جز رساله سه اصل) و درک مقاصد او که به زبان فلسفه ادا شده تا حدودی دشوار می‌باشد و کتاب اسفار و کتاب‌های عمده فلسفی او به زمان بسیاری نیاز دارد و بدون استاد نمی‌شود به عمق آن رسید؛ ازاین‌رو این رساله در حجم کم به زبان فارسی و نسبتا ساده و قابل فهم تهیه شده تا عامه مردم بدون شرط تخصص در فلسفه یا تحصیل آن بتوانند اجمالا با این حکیم و خلاصه‌ای از دستاوردهای مهم‌تر او آشنا شوند.
این کتاب به شیوه‌ای نگاشته شده که به‌آسانی قابل ترجمه به زبان‌های دیگر و در محیط‌ها و جوامع دیگر هم قابل فهم و استفاده باشد و از هم‌اکنون ترجمه آن به انگلیسی انجام و چاپ گردیده و در دست مردم و علاقه‌مندان است و در برخی کشورها به زبان‌های مختلف در دست ترجمه می‌باشد و امیدواریم به‌زودی شاهد ترجمه آنها در بیش از ده کشور و مطالعه آن در دست هزاران علاقه‌مند به فلسفه باشیم[۱].
محتوای مطالب در دو دفتر ارائه شده است. دفتر اول به زندگی و شخصیت ملاصدرا می‌پردازد و در دفتر دوم مکتب فلسفی وی ارائه می‌شود. در دفتر اول که با یک درآمد شروع می‌شود، به سراغ صدرا از کرسی استادی تا گوشه انزوا می‌رویم. سپس اساتید، فرزندان و شاگردان و آثار وی ذکر می‌شود. پس از آن، تحلیل و نقد و بررسی‌ای از زندگانی وی ارائه می‌گردد[۲].
در دفتر دوم، از مکتب ملاصدرا بر اساس حکمت متعالیه صحبت می‌شود و در این زمینه از زمینه‌ها، منابع، روش، ساختار حکمت متعالیه، مبانی و اصول مهم مکتب صدرایی، صحبت می‌شود. در این مبانی از مباحث وجودشناسی که بر اساس اصالت وجود است، بحث می‌شود و در کنار آن از شناخت وجود، احکامش و اصالت وجود، بحث به میان می‌آید. سپس به سراغ شناخت‌شناسی وی رفته و مباحثی مانند اتحاد عاقل و معقول و عقل، خیال مجرد و مسئله ادراکات انسان مطرح می‌گردد. بحث بعدی درباره نفس و رستاخیر از نظر صدرا است. در این مباحث از حدوث جسمانی نفس، معاد و رستاخیر و متافیزیک مرگ صحبت می‌شود. نویسنده پس از ارائه این مباحث، به سراغ هرمنوتیک و تفسیر می‌رود؛ وی در این بخش از مطالب کتاب، تفسیر و هرمنوتیک ملاصدرا را شرح می‌دهد[۳].
در بخشی از محتوای مطالب که به معرفی برخی آثار چاپ‌شده صدرا می‌پردازد می‌خوانیم: «الحكمة المتعالية في الأسفار الأربعة العقلية: مباحث این کتاب از بحث وجود و ماهیت آغاز و سپس به مبحث حرکت و زمان و نیز ادراک و جوهر و عرض می‌رسد و یک بخش آن اختصاص به اثبات خدا و صفات او دارد و سرانجام با بحث در نفس انسان و موضوع مرگ و معاد خاتمه می‌یابد. ابتکاری که انحصارا در این کتاب مهم و جالب به‌کار رفته، آن است که موضوعات کتاب در قالب چهار مرحله سیر و سلوک روحی و معنوی، عرفا دسته‌بندی شده که هر مرحله را یک سفر فرض کرده است. بنابراین همان طور که سیر عارف در مرحله اول از خود و خلق به‌سوی خدا و در مرحله دوم و سوم از خدا به خدا (از ذات به صفات و افعال خدا) و در مرحله چهارم از جانب خدا به‌سوی مردم است، این کتاب نیز از موجودات آغاز و به آخرت و خدا و مردمی که محشور شده‌اند بازمی‌گردد. اصل کتاب در چهار جلد بزرگ (قطع رحلی) است که در نه جلد (قطع وزیری) چاپ شده و چند نوبت به چاپ رسیده است. این کتاب در واقع دایرة‌المعارفی فلسفی است و مجموعه‌ای از مسائل مهم فلسفه اسلامی همراه با آرای فلاسفه گذشته از زمان فیثاغورث تا زمان ملاصدرا و پاسخ به آنها با استدلال‌های جدید و قوی است. به همین سبب در دوره عالی فلسفه حوزه‌های علمی دینی تدریس می‌شود. تألیف این کتاب به‌تدریج از حدود سال 1015 (1605م) آغاز و تا سال‌های بعد از 1040 (1630م) ادامه داشته و تقریبا بیست‌وپنج سال طول کشیده است[۴].
وضعیت کتاب
فهرست مطالب در ابتدای کتاب پیش از محتوای مطالب ذکر شده است. پاورقی‌ها، حاوی مطالب مفیدی در شرح محتوای مطالب است.
پانویس
منابع مقاله
مقدمه، فهرست مطالب و متن کتاب.