سیاحت درویشی دروغین در خانات آسیای میانه
| سیاحت درویشی دروغین در خانات آسیای میانه | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | وامبری، آرمین (نویسنده) خواجه نوریان، فتحعلی (مترجم) |
| ناشر | شرکت انتشارات علمی و فرهنگی |
| مکان نشر | تهران - ایران |
| سال نشر | 1387 ش |
| چاپ | 6 |
| شابک | 978-964-445-880-4 |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
سیاحت درویشى دروغین در خانات آسیاى میانه اثر آرمین وامبری، با ترجمه فارسى ((فتحعلى خواجه نوریان)) در سال 1337 به وسیله ((بنگاه ترجمه و نشر کتاب)) منتشر شده است. این کتاب با وجود چند اشتباه و سهل بینى نویسنده‌اش از جمله مراجع معتبر است، براى طالبان مطالعه در احوال گذشته ترکمانان است.
ساختار
کتاب شامل دو قسمت مى‌باشد. قسمت اول از اوضاع و احوال تاریخ و جغرافیایى شهرها و آبادى‌هاى آسیاى میانه و ترکمانان و ازبکان تا قرن هشتم و نهم مى‌پردازد و قسمت دوم کتاب درباره آداب و رسوم ترکمن است.
گزارش محتوا
اوضاع و احوال تاریخى و جغرافیایى شهرها و آبادى‌هاى آسیاى میانه و ترکمانان و ازبکان تا قرن هشتم و نهم را مى‌توان، در آثار خاورشناسانى مثل بارتولد و فراى و در تحقیقات پژوهشگران ایرانى؛ مانند نوشته‌ها و ترجمه‌هاى خانم دکتر شیرین بیانى یافت. ولى از وضع ترکستان در دوره قاجار نوشته مفصلى ظاهرا جز این سفرنامه و اشاره‌هاى مختصرى در دیگر سفرنامه‌هاى این دوره؛ مانند سفرنامه‌هاى پولاک ولیدى شل نیست.
وامبرى خاورشناسى مجارى است که به مطالعه زبان شناسى علاقه‌مند است و چون مى‌پندارد، ممکن است زبان مادریش با زبان‌هاى ترکى و تاتارى خویشاوندى داشته باشد، به عثمانى مى‌رود و در آن جا چند سالى را به مطالعه زبان ترکى مى‌گذراند. سپس با نام مستعار رشید افندى خود را به سفارت ترکیه در تهران مى‌رساند و پس از دیدار با نماینده سلطان عثمانى و معرفى به سفارتخان‌هاى دیگر و ملاقات با افرادى مثل گوبینو، به سوى خانات آسیاى میانه رو مى‌نهد. چون پى‌برده است که مردم خاور زمین به کنجکاوى و یادداشت برداشتن‌هاى دانشمندان اروپایى اعتقادى ندارند و چه بسا مزاحمشان هم مى‌شوند، به ناچار لباس درویشى مى‌پوشد و به همه مى‌گوید، به زبارت قبور مقدس ترکستان مى‌رود.
وامبرى سفارت عیسویان را براى ملاقات با تیمور یا جانشینان او برعهده داشته است و براى اینکه بتواند، بیشتر با مردم حشر و نشر داشته باشد و اطلاعات کسب کند، خود را به هیئت یک درویش اسلامى در آورده است (درویش دروغین) و بعضا در بعضى از شهرها هم مى‌گفته، از حج برگشته است و متعجب از اینکه مردم اعتقاد داشته‌اند، براى پادشاه عثمانى هر روز در آشپزخانه‌اى در مکه غذا طبخ مى‌کرده و با پیک مخصوصى آن غذا را براى وى به استانبول مى‌فرستاده‌اند و اینکه وقتى یک مامور دولتى به شهرى وارد مى‌شده، بدون سؤال و جواب اولین روستائى را که سر راهش بوده، فرا خوانده و دستار خود روستائى را بر گردن او مى‌پیچیده و دنبال اسب مى‌کشانده تا او ماموران را به سراى کدخدا یا حاکم شهر رهنمون باشد و اینکه وقتى به دیدار تیمور مى‌رسد. او را در حال بازدید از ساختمان در حال ساخت بناى معروف سمرقند مشاهده مى‌کند؛ در حالى پى ساختمان کنده شده بوده و کارگران درون آن مشغول کار بوده‌اند و امیر براى آن‌ها غذا به داخل گود مى‌فرستاده است، چون آن‌ها تا اتمام کار حق خروج از آن گود را نداشته‌اند و باید بصورت شبانه روزى کار مى‌کرده‌اند.
ملاقات‌هاى مردم با یک حاجى بسیار شورانگیز و پر از احساس و اعتقاد بوده است، اینکه مردم هر شهر در دوره تیموریان چگونه زندگى مى‌کرده‌اند، در این کتاب آمده، خواندن آن لذت بخش است و داراى اطلاعات دقیق مى‌باشد.
یکى از منابع مهم براى دانشجویان و محققان تیمورى محسوب مى‌گردد که خواندن آن براى شناخت آن دوره جالب است و اینکه اروپائیان از چه سال‌ها طمع در کشورهاى اسلامى داشته و از چه راه‌هاى عجیب و غریب براى نیل به اهدافشان وارد مى‌شده‌اند.
آرمینیوس وامبرى (مارس، سپتامبر) خاورشناس مجارستانى و یک جهانگرد بود که در روزگار پادشاهى ناصرالدین شاه قاجار با پوشش درویشان از عثمانى و ایران دیدن کرد. وامبرى خاورشناس و سیاح مشهور مجار پس از آشنایى با زبان‌هاى مختلف مصمم مى‌شود، از راه مطالعه علمى زبان‌هاى رایج زمان خود، رابطه میان آن‌ها را تعیین کند. از این رو به سفر مى‌پردازد. وى در بازگشت به کشور خود کتابى به نام مسافرت یک درویش دروغین در خانات آسیاى میانه از مشاهدات و مطالعات خویش به رشته تحریر در مى‌آورد.
مؤلف نخست از وقایع مهم مسافرت خود سخن مى‌گوید و سپس به بحث درباره جغرافیا، آمار، روابط اجتماعى و سیاسى کشورهاى مختلف آسیاى میانه و نیز عادات و رسوم اقوام مختلف آن سامان مى‌پردازد و در این زمینه‌ها اطلاعات سودمند و جالبى به دست مى‌دهد که در سفرنامه‌هاى سیاحان دیگر کمتر مى‌توان یافت.
منابع مقاله
پایگاه مجلات تخصصى نور، مجله نشر دانش، بهمن و اسفند 1365، شماره 38 عنوان مقاله: سیاحت درویشى دروغین، نوشته احمد داداشى