روضة العقلاء
| نام کتاب | روضة العقلاء |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | |
| پدیدآورندگان | درویش، عبدالعلیم محمد (مصحح)
ابن‌حبان، محمد بن حبان (نويسنده) |
| زبان | عربی |
| کد کنگره | BP 248 /الف2ر9 |
| موضوع | اخلاق اسلامی - متون قدیمی تا قرن 14 |
| ناشر | جمهوریة العربیة السوریة، وزارة الثقافة، منشورات الهیئة العامة السوریة للکتاب |
| مکان نشر | دمشق - سوریه |
| سال نشر | 2009 م |
| کد اتوماسیون | AUTOMATIONCODE11712AUTOMATIONCODE |
معرفى اجمالى
«روضة العقلاء»، تأليف ابوحاتم محمد بن حبان بُستى (متوفى 354ق)، از آثار اخلاقى قرن چهارم هجرى است كه نويسنده با استفاده از آيات، روايات و اشعار، صفات اخلاقى خوب و بد را مورد بررسى قرار داده است. كتاب با تحقيق و تعليقات عبدالعليم محمد الدرويش منتشر شده است.
برخى نام اين كتاب را «روضة العقلاء و نزهة الفضلاء» ذكر كرده‌اند ولى ابن حجر در لسان‌الميزان نام اين كتاب را «روضة الفضلاء» آورده و نيز مطابق نسخه‌هاى خطى اين اثر و كسانى كه شرح حال او را نوشته‌اند، فقط «روضة العقلاء» ثبت شده است [۱].
اين كتاب نزد علماى سلف و خلف جايگاه ويژه‌اى داشته است و افرادى مانند: بيهقى در كتاب «الجامع لشعب الإيمان» امام سمعانى در كتاب «ادب الإملاء و الاستملاء» و حافظ ابن عساكر در كتاب «تاريخ دمشق» با سند متصل به مصنف آن را از شيوخ خود شنيده‌اند و ساير علما نيز اين كتاب را به ابن حبان نسبت داده‌اند.
ساختار
اين كتاب در دو جلد و در ضمن دو مقدمه از محقق و مؤلف و 50 باب تأليف شده است. هر باب با حديثى از پيامبر(ص) آغاز و پس از آن حكمت‌هاى نثر و شعر پيش از خود و معاصرش و فوايد لغوى فراوان ذكر شده است. بناى مصنف در اين كتاب بر اختصار و پرهيز از زياده‌گويى و خوددارى از تكرار مكررات آثار گذشتگان است و آن را گلستانى سرسبز براى استفاده مردم عاقل قرار داده است تا مردم با استفاده از آن هم نزد خدا، هم نزد مردم و هم نزد خودشان پسنديده واقع گردند.
گزارش محتوا
محقق اثر، مقدمه جامعى بر كتاب نوشته و در سه بخش درباره شيوه تحقيقى خود، همچنين درباره كتاب و مؤلف، شرح و توضيح مبسوطى ارائه كرده است [۲].
ابن‌حبان در مقدمه اشاره كرده است كه آن را براى علما و فضلا و ارباب معرفت نوشته است و در آن خصال خوب و بد مورد بررسى قرار گرفته است [۳].
مصنف اين كتاب را در رد بر كسانى نوشته است كه قائل بوده‌اند در مواجهه با مشكلات و براى غلبه بر آن و موفقيت خود، انجام كارهاى ضد عقل، كمال عقل است و در اين موارد نفاق، سازشكارى (و دوگانگى در روش)، آراستگى ظاهرى و فصاحت را شرط عقل مى‌دانستند و روى‌گردانى از اين شيوه را كارى احمقانه مى‌شمردند [۴]. در چنين فضايى، ابن‌حبان كتاب روضة العقلاء را با حجم كم ولى پر فايده و دربردارنده معانى لطيف، تصنيف مى‌كند و آنچه را كه بكار بردن آن نيكو يا زشت است را بيان مى‌كند.
وى كتابش را با باب لزوم عقل و صفات عاقل آغاز مى‌كند. تقواى الهى، طلب علم، سكوت، صدق، حياء، برادرى بين مردم، صفات احمق، پرهيز از سوء ظن، پرهيز از طمع و لزوم توكل برخى از موضوعات مطرح شده در اين كتاب است.
شيوه مؤلف بدين‌گونه است كه هر باب را با يك حديث با سند كامل و به شيوه محدثين، از سنت رسول خدا(ص) آغاز مى‌كند. سعى مصنف بر اين است كه صحيح‌ترين حديث از نظر سندى را انتخاب كند و گاهى كه در سند اشكالى داشته باشد نيز به جرح و تعديل راويان مى‌پردازد. وى در انتساب اقوال به قائلين آنها نهايت دقت را به‌كار مى‌برد.
وى با گردآورى اخبار وارده در هر موضوع (و در كل كتاب 500 حديث) به همراه شواهد نثرى و نظمى، آنچه را در هر باب عنوان كرده است شرح مى‌دهد.
وضعيت كتاب
اين كتاب تقريباً تا اواخر سال 1327ق مفقود بوده تا اينكه در اين سال آن را علامه شيخ طاهر جزايرى پيدا كرده و در اوايل سال 1328ق عده‌اى از فضلا از جمله علامه شيخ احمد بن امين شنقيطى اين كتاب را نزد او درس گرفتند و شركت ناجى الجمالى نيز آن را در قاهره چاپ كرد. از آن سال تاكنون چاپ‌هاى متعددى توسط ناشران عرضه شده است كه نسخه موجود در سال 2009م در دمشق به چاپ رسيده است.
كتاب شامل فهرست كتب، اعلام، روايات، اشعار و اقوال، منابع تحقيق و فهرست مطالب در انتهاى جلد دوم كتاب است. در پاورقى‌هاى كتاب نيز توضيح برخى عبارات و نسخه‌ها، اختلاف نسخه‌ها و ارجاعات فراوانى ذكر شده است.
پانويس
منبع مقاله
مقدمه و متن كتاب.