گلستانه، سید علاءالدین محمد
سیّد علاءالدین محمّد گلستانه اصفهانى (متوفای 1100ق)، مؤلف منهج الیقین فرزند شاه سیّد ابوتراب محمّدعلى قاضى است. نسب شاه ابوتراب محمّد على، با چندین واسطه به میر ابوالفضل، جدّ سادات گلستانه مى‌رسد، از پدر علاءالدین گلستانه، همین اندازه اطّلاع داریم كه شاعرى با تلّخص «عصرى»، وى را هجو نموده است.
| نام | گلستانه، علاءالدین محمد |
|---|---|
| نام‌های دیگر | |
| نام پدر | سیّد ابوتراب محمّدعلى قاضى |
| متولد | |
| محل تولد | |
| رحلت | 1110 ق |
| اساتید | علّامه محمّدباقر مجلسى |
| برخی آثار | منهج‌الیقین (شرح نامه امام صادق علیه‌السلام به شیعیان) |
| کد مؤلف | AUTHORCODE02231AUTHORCODE |
ولادت
از تاریخ تولّد سیّد علاءالدین، اطّلاعى در دست نیست.
تحصیلات
از استادانش فقط علّامه محمّدباقر مجلسى را مى‌شناسیم كه با خاندان گلستانه، وصلت نیز داشته است. از ایّام جوانى و تحصیل وى نیز اطّلاعى در دست نیست؛ ولى در اواخر عمرش از عالمان موجّه و مورد توجّه مردم و حاكمان صفوى در اصفهان به شمار مى‌رفته، به طورى كه دو بار به وى سمت وزارت پیشنهاد شده؛ ولى وى از شدّت پارسایى و تقوا، از پذیرش آن، خوددارى ورزیده است. آن‌چنان كه از كتب تاریخ عصر وى به دست مى‌آید، وى در اصفهان، مشغول امورات شرعى و تبلیغ احكام دین بوده و روزگار خود را با شرح و تفسیر احادیث معصومان علیهم‌السلام سپرى مى‌كرده است.
میرزا عبداللَّه افندى، در ریاض العلماء، گلستانه را همدرس علّامه مجلسى و پدر خودش مى‌داند.
گلستانه، علاوه بر آن شاگرد علّامه محمّدباقر مجلسى بوده و كتاب قواعد الأحكام علّامه حلّى را نیز نزد ایشان، قرائت نموده و مجلسى، در سال 1091 ق، براى وى علامت بلاغْ نوشته است. علاوه بر آن، علّامه مجلسى، داماد خانواده آنها نیز بوده است. در مصادر در این باره اختلاف است كه آیا علّامه مجلسى با خواهر وى یا با دختر خواهر وى ازدواج نموده است.
منزل مسكونى
منزل مسكونى سیّد علاءالدین گلستانه، در كوچه محلّ سكونت علّامه مجلسى قرار داشته است.
آقا سیّد مصلح‌الدین مهدوى اصفهانى كه درباره منزل مسكونى علّامه مجلسى تحقیق نموده، در این باره چنین مى‌نویسد:
محلّ منزل علّامه مجلسى، به طور قطع و یقین، معلوم نیست؛ لیكن بر حسب قرائن، محلّ آن در كوچه امام جمعه در جنب مسجد جامع، قرار داشته است؛ زیرا بیشتر خاندان او در این حدود، سكونت داشته‌اند. منزل میرزا علاءالدین گلستانه (برادر زن علّامه مجلسى) در آخر این كوچه و خانه میر صالح خاتون‌آبادى، در اواسط این كوچه و منزل سیّد حسنعلى، خواهرزاده علّامه مجلسى، به شرح و صیّت‌نامه او، در جنب مسجد در قسمت شمالى مقبره علّامه مجلسى بوده است.
وفات
سیّد عبدالحسین خاتون‌آبادى، در كتاب وقایع السنین و الأعوام، در وقایع سال 1100 ق، چنین مى‌نویسد:
فوت سیّد سند، فاضل زاهد، جامع كمالات دینى و دنیوى، میرزا علاءالدین محمّد پسر شاه ابوتراب گلستانه، صاحب شرح نهج‌البلاغة در بیست و هفتم شهر شؤال هزار و صد، در شصت نُه سالگى.
امّا قول دیگرى نیز در وفات وى نقل شده كه سال 1110 ق، است كه با گزارش حزین لاهیجى، سازگارتر است.
با توجّه به تاریخ تولّد حزین (سال 1103 ق) و این كه گلستانه را ملاقات نموده، قطعاً گلستانه بعد از سال 1103 ق، وفات نموده است و این كه درگذشت علّامه مجلسى در سال 1110 ق، بوده و بر اساس نوشته حزین، گلستانه نیز در همان اوان، در گذشته است، وفات او را در سال 1110 ق، تقویت مى‌كند. واللَّه العالم!
مدفن
درباره محلّ دفن سیّد علاءالدین محمّد گلستانه، اختلاف وجود دارد. مرحوم سیّد مصلح‌الدین مهدوى در كتاب مزارات اصفهان، در توصیف مقبره خواجه میر حسن مى‌نویسد:
در سمت شمال كوچه مسجد مصرى، از متفرّعات محلّه طوقچى، آثار قبرستان خرابه‌اى است و در اتاقى نیمه‌خراب، قبرى است كه به صورت سكّوى بزرگى مى‌باشد و نام مدفونِ در آن به نام حسن بن ابى عدنان، از بزرگان دانشمندان و عرفاى قرن هشتم بوده و در شب پنج‌شنبه دهم رمضان المبارک سال 788 ق، وفات یافته است. برخى از نویسندگان، قبر مرحوم علاءالدین محمّد گلستانه، متوفّا به سال 1100 ق، را نیز در همین محل مى‌دانند.
آثار
گلستانه، بیشتر عمر علمى‌اش را در تفسیر آیات قرآن و شرح سخنان معصومان علیهم‌السلام صرف نموده و همه آثار وى، در این دو موضوع است. روش وى در نگارش آثار، شیوه خطابى است و تعداد قابل توجّ از آثارش به فارسى نگاشته شده است تا عموم مردم بتوانند از آنها استفاده نمایند. از میان آثار وى، كتاب منهج الیقین و روضة العرفا و اربعین حدیث، به صورت چاپ سنگى منتشر شده و نسخ خطّى سایر آثارش در كتاب‌خانه‌ها نگهدارى مى‌شوند. عناوین آثارش به شرح زیر است:
- حدائق الحقائق فى شرح كلمات كلام اللَّه الناطق (شرح نهج‌البلاغة)، به عربى.
- مهم‌ترین و مفصّل‌ترین اثر گلستانه، این كتاب است. گلستانه، مدّت مدیدى از عمر خود را صرف تدریس و شرح نهج‌البلاغة نموده است كه حاصل آن، تألیف چهار اثر درباره نهج‌البلاغة است كه حدائق الحقائق، مفصّل‌ترین آن. او در این شرح، بسیارى از حوادث تاریخى و روایات مربوط به مطالب كتاب را نقل نموده و لغات را شرح كرده و بعضى مشكلات را در حواشى، توضیح داده است. سه جلد از این شرح، تألیف شده است.
- بهجة الحدائق (شرح نهج‌البلاغة)، به عربى. این اثر، شرح كوتاه گلستانه بر نهج‌البلاغة است. او این شرح را بعد از حدائق الحقائق، نگاشته است.
- این شرح نیز تاكنون به چاپ نرسیده و هفت نسخه از آن، شناسایى گردیده است.
- مرحوم على‌اكبر غفّارى، در حواشى جلد هفتاد و چهارم بحار الأنوار، از این شرح، استفاده نموده است. همچنین در برخى از نسخه چاپى نهج‌البلاغة، ترجمه لغات، از این شرح نقل شده است.
- شرح الخطبة الشقشقیة. گویا بخشى از حدائق الحقائق وى كه شرح نهج‌البلاغة است.
- شرح خطبه همّام. شرح مفصّلى است بر خطبه همّام. مولّف، این شرح را در ضمن كتابش روضة العرفاء فى شرح الأسماء الحسنى، درج نموده است.
- منهج الیقین. كتاب حاضر، كه بعد از این، درباره آن توضیح خواهیم داد.
- روضة العرفا و دوحة العلماء فى شرح الأسماء الحسنى، به عربى. این كتاب با عنوان كاشف الأسماء، با نام مؤلّف دیگرى به چاپ رسیده است. از این كتاب، تا كنون شش نسخه شناسایى شده است.
- ترتیب مشیخه من لا‌یحضره الفقیه (رجال السیّد علاءالدین گلستانه). این اثر، در 24 ورقه است و مؤلف در دایره‌هایى، اسانید و رجال ذكر شده در مشیخه كتاب من لا‌یحضره الفقیه شیخ صدوق را مرتّب نموده است.
- كتابت مثنوى «وامق و عذرا». مرحوم سنگلاخ، در امتحان الفضلاء، بیان نموده كه نسخه‌اى از مثنوى وامق و عذرا ى سروده عنصرى را ملاحظه كرده كه به خط سید علاءالدین گلستانه، تحریر شده بود.
- أربعون حدیثاً. شرح و تفسیر چهل حدیث است كه به چاپ رسیده و در نسخه چاپى، آن را اشتباهاً به آقا نجفى اصفهانى نسبت داده‌اند.
- روضة الشهداء.
- فهرست «شرائع الإسلام»، اثر محقّق حلّى. وى، این كتاب را در ربیع ثانى 1075 نوشته است. 12. فهرست چهار كتاب اهل سنّت. فهرستى است كه گلستانه بر كتاب جامع الاصول ابن اثیر، صحیح البخارى، صحیح مسلم و بخشى از شرح نهج‌البلاغةى ابن ابى‌الحدید، نگاشته است و نسخه آن در كتاب‌خانه آیت‌الله گلپایگانى، به شماره /24 /26 5144، در 51 برگ، نگهدارى مى‌شود.
فرزندان و بازماندگان
مرحوم گلستانه، فرزندان و بازماندگان بسیارى داشته است. افراد زیر، از جمله آنها هستند كه از آنها در آثار برخى مؤلّفان، یاد شده است:
- سیّد محمّدباقر، فرزند علاءالدین گلستانه.
- میر كمال‌الدین محمّد، فرزند علاءالدین گلستانه.
شاگردان
علاءالدین گلستانه، علاوه بر تألیف كتاب، شاگردانى را تربیت نموده و عدّه‌اى اجازه نقل روایت داده كه عبارتند از:
- سیّد ربیع اردستانى.
- محمّد هاشم بن ابى‌طالب حسینى.