دیوان حسان بن ثابت

ديوان حسان بن ثابت
پدیدآوران	حسان بن ثابت(سراينده) عرفات، وليد (محقق)
عنوان‌های دیگر	ديوان حسان بن ثابت الأنصاري
ناشر	دار صادر
مکان نشر	لبنان - بيروت
سال نشر	1974م
موضوع	1.شعر عربی - قرن 1ق. 2.محمد(ص)، پيامبر اسلام، 53 قبل از هجرت - 11ق. - مدايح و مناقب 3.مديحه و مديحه ‎سرايي عربی - قرن 1ق.
زبان	عربی
تعداد جلد	2
کد کنگره	‏‎‏PJA‎‏ ‎‏3067‎‏ ‎‏/‎‏د‎‏9
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

دیوان حسان بن ثابت، مشتمل بر متن اشعار حسان بن ثابت است و توسط ولید عرفات تصحیح، تحقیق و تعلیقه‌نگاری شده است.

ساختار

کتاب، مشتمل بر دو جزء است. جزء اول مشتمل بر متن دیوان و بخشی با عنوان زیادات است که در آن اضافات نسخه خطی احمد الثالث شماره 2534 و نیز اضافات نسخه‌های مطبوع دیوان حسان بن ثابت ذکر شده است. در این جلد از کتاب حواشی، اختلاف نسخه‌ها و منابع آنها گردآوری و تحت عناوین مناسب، تنظیم شده است. جزء دوم نیز مشتمل بر تعلیقات و شروح اشعار بوده و در سه بخش تنظیم شده است که به ترتیب عبارتند از: شرح و تعلیقه بر روایت ابن حبیب، زیادات طا و زیادات دیگر.

گزارش محتوا

حسان اشعار برجسته بسیارى دارد و از بهترین اشعارش در دوره جاهلى، مدح ملوک غسان است. حسان زبان گزنده‌اى داشت و با هجو مشرکان و دفاع از پیامبر، مورد احترام و مایه آرامش آن‌حضرت بود. نوشته‌اند که پیامبر اکرم(ص) او را تأیید می‌کرد و می‌فرمود: حسّان از عنایت فرشته وحى برخوردار است. وى در هجو مشرکان قریش، به دستور پیامبر انساب و اخبار آنان را نزد ابوبکر آموخت و بی‌آنکه به پیامبر و اعقاب ایشان خدشه‌اى وارد شود چنان اشعارى سرود که تحسین رسول خدا و همگان را برانگیخت و قریش را مبهوت ساخت. هنگامى که بنی‌تمیم در برابر پیامبر اسلام موضع گرفتند و بر خود فخر و مباهات کردند، دفاع حسّان از رسول خدا چنان بود که همه آنان به اسلام گرویدند حسان بن ثابت در اشعارش به گوشه‌هایی از وقایع و جنگ‌های صدر اسلام، به‌خصوص غزوات پیامبر(ص)، از جمله جنگ بدر، خندق، احد و فتح مکه پرداخته است که از لحاظ تاریخی حائز اهمیت است.سروده او در غدیرخم اولین غدیریه تاریخ اسلام است. او همچنین، با دفاع از پیامبر، طلایه‌دار شعر سیاسى است و در مدح ایشان از روشى نو در الفاظ و تعبیرات استفاده کرده که پیش از او در شعر جاهلى سابقه نداشته است. به همین دلیل وى در مدح، شاعرى صاحب سبک شناخته می‌شود. در اشعار او، علاوه بر مدح و فخر و هجا، رثا نیز وجود دارد. به ‌نظر فروخ، حسّان به ‌سبب استفاده از صنایع بدیعى در مدحیات پیامبر، می‌تواند نخستین بَدیعیه‌سرا بشمار آید حجم اشعارى که به وى نسبت داده شده براى هیچ شاعرى روایت نشده است و احتمالاً بسیارى از این اشعار را قریشیان به او نسبت داده‌اند. همچنین به نظر می‌رسد که شعر او با اشعار فرزندش عبدالرحمان و برخى شاعران، به‌ویژه کعب‌ بن مالک انصارى و عبداللّه‌ بن رواحه، درآمیخته است. راویان بسیارى از جمله ابن‌حبیب (متوفى 238ق) اشعار حسّان را روایت کرده و به جمع‌آورى دیوان وى و شرح آن پرداخته‌اندراویان معروفی از هر دو مکتب کوفه و بصره همچون ابوعمرو شیبانی، ابوزید انصاری، ابن اعرابی، سکری و علی بن مغیرة بن اثرم اشعار وی را روایت کرده‌اند و احمد بن محمد عدوی از راویان سده 3ق روایات آنان را گرد آورده و پس از تهذیب آنها، دیوان حسان را تدوین کرده است. شروح و حواشی که بر اشعار حسان زده شده گاه کوتاه و گاه بلند است؛ به‌عنوان مثال در نسخه استانبول مطلب مفصلی درباره تاریخ اوس و خزرج و ساکنین یثرب ذکر شده است.

وضعیت کتاب

رموزی که برای اشاره به نسخه‌های خطی و یا چاپی است، در ابتدای هر دو جلد آمده است. نمایه الفاظ به ترتیب حروف الفبا، فهرست اشعار، زیادات، مرفوض، مصنوع و منسوب به غیر حسان، آیات قرآن کریم، مکان‌ها، قبایل، کلماتی که تفسیر یا تعلیقه درباره آنها ذکر شده است و فهرست مراجع در انتهای جلد دوم کتاب ذکر شده است.

منابع مقاله

1. متن کتاب.
2. ناظمیان، رضا، دانشنامه جهان اسلام، جلد 13، زیر نظر غلامعلی حداد عادل، تهران، بنیاد دائرة‌المعارف اسلامی، چاپ اول، 1388.
3. فاتحی‌نژاد، عنایت‌الله، دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی، ج20، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی، چاپ اول، 1391.

وابسته‌ها

‎‏