سلطان‌محمدمیرزا قاجار
| نام | سلطان محمد میرزا قاجار |
|---|---|
| نامهای دیگر | |
| نام پدر | سلطان احمد میرزا عضدالدوله |
| متولد | |
| محل تولد | |
| رحلت | ۱۳۳۹ق |
| اساتید | |
| برخی آثار | سفرنامه سیف الدوله معروف به سفرنامه مکه |
| کد مؤلف | AUTHORCODE03939AUTHORCODE |
سلطان محمد ميرزا قاجار (متوفای 1339ق)، معروف حاج سلطان عبدالمحمد ميرزا ملقب به سیف‌الدوله، يكى از شاهزادگان قاجار، نوه چهل و هشتم فتحعلى شاه.
رفع یک ابهام
طبق نظر كتاب «شرح حال رجال ايران»، به دو سيف‌الدوله اشاره شده است: يكى حاج سلطان عبدالمحمد ميرزا يا سلطان محمد ميرزا و ديگرى سلطان محمد ميرزا سيف‌الدوله، كه اولى نوه فتحعلى شاه معرفى گرديده و دومى فرزند سى و هشتم او که حاکم اصفهان بوده است؛ البته با توجه به قراين موجود، گمان مى‌رود نویسنده سفرنامه حاضر، سيف‌الدوله، يعنى نوه فتحعلى شاه باشد كه به خاطر زيارت حج، ملقب به حاجى هم شده است.
وى معتقد است اين‌كه سلطان محمد سيف‌الدوله، نویسنده كتاب حاضر، فتحعلى شاه را پدر خود مى‌داند، يا از باب تشرف و كسب افتخار است و يا اين‌كه كاتب متن، او را با سيف‌الدوله، پسر سى و هشتم فتحعلى شاه كه در دوران همان سلطان مى‌زيسته، اشتباه كرده است؛ اما محقق ديگرى بر اين باور است كه نویسنده اين سفرنامه، همان فرزند سى و هشتم فتحعلى شاه است.
به هر حال، در «شرح حال رجال ايران»، نوشته مهدى بامداد، در مورد حاج سيف‌الدوله آمده: حاج سلطان عبدالمحمد ميرزا يا سلطان محمد ميرزا، ملقب به سيف‌الدوله، معروف به آقاى داماد، برادر مهتر سلطان عبدالمجيد ميرزا عين‌الدوله، صدر اعظم مظفرالدين شاه قاجار و پسر بزرگ سلطان احمد ميرزا عضدالدوله، فرزند چهل و هشتم فتحعلى شاه قاجار بوده و در شوال 1299ق، ملقب به سيف‌الدوله شد. سيف‌الدوله در ماه ربيع الثانى 1289ق، به جاى ميرزا ابوالقاسم معين الملك... به سمت نيابت توليت آستان قدس رضوى تعيين شد و تا شعبان1290ق در سمت مزبور باقى بود.
در ماه صفر1291ق، سيف‌الدوله از توليت آستان قدس بركنار شد و در سال 1298ق به سمت ژنرال آژودانى خاصه حضور ناصرالدين شاه انتخاب گرديد و به سال 1301ق بيگلربيگى تبريز و در سال1305ق حاكم ملاير، تويسركان و نهاوند شد.
سيف‌الدوله از مريدان مشايخ سلسله شيخ صفى عليشاهى بود و به همين جهت خانقاه صفى عليشاه را در تهران بنا نمود. وى به سال 1309ق به جاى پدر خود حاكم همدان شد و چندى بعد نيز معزول گرديد. بر طبق مندرجات تاريخ رجال ايران، سيف‌الدوله در سال1320ق حاكم گرگان، در 1324ق وزير تجارت، در 1327ق حاكم کرمان‌شاه و در سال1326ق حاكم خوزستان بوده است. متأسفانه در تاريخ رجال ايران به دوران حكمرانى او در اصفهان اشاره نشده است و همين مسأله سبب اشكال در تشخيص دو سيف‌الدوله ياد شده مى‌باشد.
چنانچه اشاره شد، قسمتى از اين اشكالات به دليل تشابه اسمى با برادرزاده وى؛ نوه فتحعلى شاه است كه تحقيقاً در تاريخ قاجار و به ويژه بخش فتحعلى‌شاهى، اولين و آخرين بار نيست.
بخشى ديگر از اين اشكالات در مورد سيف‌الدوله، شايد ناشى از اين باشد كه به دليل آن كه پس از عزل، مغضوب برخى از رجال قاجار، مانند حاج ميرزا آقاسى بود، مورخانى چند، مانند مؤلف تاريخ عضدى، بهره دوم زندگى او را مسكوت گذارده و به اشاره، به بخش اول بسنده كرده‌اند.
وفات
سیف‌الدوله در سال ۱۳۳۹ قمری در ملایر درگذشت و بنا به وصیت خود در همان مکانی که تصمیم به وقف شهر گرفت، مدفون شد.
آثار
سفرنامه سیف الدوله معروف به سفرنامه مکه