القولنج
| القولنج | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | رازی، محمد بن زکریا (نویسنده)
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (نویسنده) حمامی، صبحی محمود (مترجم و محقق) |
| عنوان‌های دیگر | کتاب القولنج مع دراسه مقابله لراسه ابن سینا فی القولنج |
| ناشر | معهد التراث العلمي العربي، منشورات جامعة حلب |
| مکان نشر | حلب - سوریه |
| سال نشر | 1403 ق یا 1983 م |
| چاپ | 1 |
| موضوع | پزشکی اسلامی پزشکی ایرانی |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | RC 809 ر24* |
كتاب القولنج تألیف محمد بن زكرياى رازى (متوفى 313ق) است. در انتهاى اين اثر «رسالة في القولنج» نوشته ابن سينا نيز آمده است. بيمارى قولنج از بيمارى‌هاى مهمى بوده كه گاه سبب فوت افراد مى‌شده است.
رازى در باب اول اين اثر انگيزه‌اش را نگارش اثرى مفيد و سودمند پيرامون بيمارى قولنج عنوان كرده و متذكر شده كه بسيارى از نگاشته‌هایى كه پيرامون اين موضوع به رشته تحرير درآمده است به مباحثى اختصاص دارد كه چندان فائده‌اى ندارند و بالعكس از مباحثى كه نافع و سودمند است غفلت نموده‌اند.
ساختار
«كتاب قولنج» در 18 باب به رشته تحرير درآمده است. «رساله في القولنج» نيز مشتمل بر هشت فصل است.
كتاب القولنج از سودمندترين نگاشته‌ها پيرامون مبحث قولنج است. اين اثر هم ترتيبى منطقى دارد و هم تحرير مباحث خالى از غموضت و پيچيدگى است.
رازى در اين اثر گويا در پى تحرير و نگارش تجربيات و آزموده‌هاى خويش است از اين‌رو كمتر به اقوال ديگران استناد مى‌كند و به نقد و كنكاش با اطباى ديگر نمى‌پردازد.
گزارش محتوا
مطالب كتاب القولنج به اختصار به شرح زير است:
در باب اوّل مؤلف پيرامون ناكار آمدى بسيارى از نگاشته اطباى پيشين پيرامون اين بيمارى سخن مى‌گويد.
باب دوم پيرامون شباهت بيمارى قولنج و بعضى ديگر از بيمارى‌ها است كه البته علاج هر يك با ديگرى متفاوت است. باب سوم تفصيل باب دوم است. در باب چهارم، رازى قولنج را به دو دسته خالص و ناخالص تقسيم مى‌كند و پيرامون هر يك توضيح مى‌دهد. باب پنجم پيرامون اجناس بيمارى قولنج است. باب ششم و هفتم نيز شرح و توضيح باب پنجم است.
در باب هفتم به انواع قولنج و درمان آنها پرداخته مى‌شود.
در باب نهم تا چهاردهم به داورها و نسخه‌هایى پرداخته مى‌شود كه در درمان بيمارى قولنج كاربرد دارند. بيان ادويه مسهله، حقنه‌ها، شيافات، ضمادها، آبزن‌ها، ادويه مسكن درد و مانند آن مباحثى است كه در اين ابواب مطرح مى‌شود.باب پانزدهم پرهيزهاى مناسب با بيمارى قولنج است كه شامل خوراكى‌ها، نوشيدنى‌ها و ميوه‌هایى مى‌شود كه براى بيمارى قولنج مضر است.
باب شانزدهم پيرامون اسبابى است كه باعث بيمارى قولنج مى‌شود. در باب هفدهم به عكس باب شانزدهم به اسبابى اشاره مى‌شود كه باعث رفع بيمارى قولنج مى‌شود. باب هجدهم دربرگيرنده علامات هشداردهنده به بيمارى قولنج است.
نكته قابل توجه در اين اثر اين است كه مباحث مطرح شده پيرامون قولنج در كتاب تقاسيم العلل (التقسيم و التشجير) و نيز كتاب الحاوى جامع‌تر و دقيق‌تر از مباحث مطرح شده در كتاب القولنج است. بنابراین - و على‌رغم سودمندى اين اثر - شايد با وجود كتاب‌هاى ديگر كمتر كسى به كتاب القولنج مراجعه نمايد.
«رساله القولنج» ابن سينا مشتمل بر سه مقاله است كه تنها مقاله دوم آن كه در تعريف ماهيت قولنج و اقسام و اسباب آن است در اين كتاب آمده است. اين مقاله نيز مشتمل بر هشت باب است.
در انتهاى كتاب نيز مقاله مختصرى با عنوان القونج بين الرازى و ابن‌سينا آمده است.
وضعيت كتاب
كتاب القولنج به تحقيق دكتر صبحى محمود حمامى و بر اساس چندين نسخه خطى تصحيح شده و همراه با رساله قولنج ابن سينا منتشر شده است. محقق در ابتدا مقدمه‌اى مفصل پيرامون بيمارى قولنج به رشته تحرير درآورده است و در ادامه به شيوه تصحيح اين رساله و نسخ خطى آن اشاره كرده است.
همراه با متن تحقيق شده كتاب قولنج، ترجمه آن به زبان فرانسوى نيز آورده شده است. محقق همچنين ادويه مفرده‌اى را كه در اين اثر آمده همراه با توضيح مختصرى جمع‌آورى نموده است.
پاورقيها دربرگيرنده اختلاف نسخ است.
تدوين معجم اسماء علمى گياهان (لاتين- عربى)، معجم اسماء گياهان (فرانسوى - انگليسى - عربى)، فهرست اسامى گياهان (عربى - فرانسوى)، فهرست اغذيه، اعلام، اماكن مصطلحات علميه از ديگر كارهایى است كه محقّق اين اثر انجام داده است.
منابع مقاله
مقدمه و متن كتاب