صابی، هلال بن محسن
| نام | صابی، هلال بن محسن |
|---|---|
| نامهای دیگر | ص‍اب‍ي، اب‍و ال‍ح‍س‍ن هلال
ص‍اب‍ي، اب‍و ال‍ح‍س‍ي‍ن هلال ص‍اب‍ي، اب‍و ال‍ح‍س‍ي‍ن هلال بن ال‍م‍ح‍س‍ن هلال بن ال‍م‍ح‍س‍ن هلال |
| نام پدر | محسن |
| متولد | شوال 359ق |
| محل تولد | بغداد |
| رحلت | شب پنج‌شنبه 17 رمضان سال 448ق |
| اساتید | ابوعلی حسن بن احمد بن عبدالغفار فارسی نحوی |
| برخی آثار | الوزراء
رسوم دار الخلافة تحفة الأمراء في تاریخ الوزراء |
| کد مؤلف | AUTHORCODE6494AUTHORCODE |
هلال بن محسّن صابی (359-448ق)، مورخ و ادیب بغداد در قرن چهارم و پنجم هجری.
ولادت
ابوالحسین (ابوالحسن) هلال بن محسن بن ابی‌اسحاق ابراهیم بن هلال بن ابراهیم بن زهرون بن حیون صابی حرانی در شوال 359ق، در بغداد متولد شد.
اسلام آوردن هلال
رشد و نمو او در زادگاهش بود. حدود سال 403ق، به دین اسلام گروید. او اولین شخص قبیله بنی‌زهرون بود که به اسلام مشرف شد. داستان مسلمان شدنش را ابن جوزی از شیخش محمد بن ناصر به‌طور مفصل نقل نموده است.
مهارت‌ها و مناصب
فضیلت هلال در آگاهی از هنر نویسندگی و اصول بلاغت، به جدش ابواسحاق ابراهیم صابی بازمی‌گردد و ابواسحاق در بغداد متصدی دیوان انشاء بود. هلال در این دوران با جدش ابواسحاق مدتی خدمت کرد و در این کار سرآمد شد و هنگامی که در دارالخلافه عباسی بود، توانست از تمام شئون و رسوم آنجا آگاهی حاصل کند و از رازهایی که در نهفتِ دیوارها و نهانگاه‌های آنجا بود آگاه شود و از ساختمان‌ها و مجالس و خانه‌ها و راه‌ها و صحن‌ها و خزائن و اندرون آن، اطلاع حاصل کند. در این هنگام بود که وی فرصت یافت تا به شناخت احوال خلفا بپردازد، تا آنجا که بر جد خویش ابراهیم صابی نیز برتری یابد. شاید هلال کتاب خود «رسوم دارالخلافة» را در همان هنگامی که متصدی دیوان انشاء بوده است، پرداخته باشد؛ از جمله دلایل اینکه در بحث انتساب به «مولی امیرالمؤمنین» می‌گوید: «... به یاد دارم که رافع بن محمد مقن بر نامه‌های خویش نوشته بود: از رافع بن محمد عموزاده امیرالمؤمنین و امیرالمؤمنین القادر را... این کار خوش نیامد و او را از این کار منع فرمود و سخن بسیاری میان ایشان ردوبدل شد و من حاضر بودم و بعضی از آنها را نگاشتم».
شهرت هلال به کتاب تاریخ اوست؛ همان گونه که جدش ابراهیم به نامه‌هایش شهرت یافته است. قفطی او را در شمار نامدارترین کسانی که به تدوین تاریخ پرداخته‌اند آورده است.
اساتید
هلال همواره جوینده ادب بوده و نزد بسیاری از مشاهیر نحودانان، ادب آموخته است؛ ازجمله: ابوعلی حسن بن احمد بن عبدالغفار فارسی نحوی (377ق)، ابوالحسن علی بن عیسی رمانی (384ق)، ابوبکر احمد بن جراح الخزاز (381ق).
جایگاه هلال نزد عالمان اهل سنت
هلال در دانش و ادب نبوغی داشت تا آنجا که سبط ابن جوزی درباره او می‌گوید: «هلال با سخنان خوش و نثر نمکین خویش در شمار فصیحان است». وی به راستگویی و امانت شهرت داشته و گروهی از مشاهیر نویسندگان بدین موضوع گواهی داده‌اند. از جمله هم‌روزگار او خطیب بغدادی (463ق) می‌گوید: «امین و راستگو بود». دیگران نیز با ستایش و قدردانی بسیار از وی یاد کرده‌اند، مانند یاقوت حموی و ابن ابی‌اصیبعه و ابوالفوطی و ابن عبدالحق و سخاوی و حاج خلفیه و جز ایشان.
وفات
هلال در شب پنج‌شنبه 17 رمضان سال 448ق، در سن هشتادونه‌سالگی زندگی را بدرود گفت.
آثار
- أخبار بغداد؛
- الأماثل والأعيان ومنتدی العواطف والإحسان؛
- التاريخ؛
- تحفة الأمراء في تاريخ الوزراء؛
- الرسالة أو الرسائل؛
- رسوم دارالخلافة؛
- السياسة؛
- غرر البلاغة؛
- الكتّاب؛
- مآثر أهله[۱].
پانویس
- ↑ ر.ک: عواد، میخائیل، ص7-33؛ شفیعی کدکنی، محمدرضا، ص22-24
منابع مقاله
- عواد، میخائیل، مقدمه «رسوم دارالخلافة»، تألیف هلال بن محسن صابی، دارالآفاق العربية، قاهره، مصر، چاپ اول، 1424ق.
- شفیعی کدکنی، محمدرضا، «نقش آیین‌های ایرانی در نظام خلافت اسلامی»، ترجمه «رسوم دارالخلافة»، تألیف هلال بن محسن صابی، تصحیح میخائیل عواد، نشر کارنامه، تهران، 1396ش، درج در کتابخانه تخصصی ادبیات، به آدرس اینترنتی:
https://literaturelib.com/uploads/books/pdf/xT7H21540803071.pdf