ابن زنجله، عبدالرحمن بن محمد
| نام | ابن زنجله، عبدالرحمان بن محمد |
|---|---|
| نام‌های دیگر | مقری، ابوزرعه عبدالرحمن
ابن زنجله، عبدالرحمن بن محمد |
| نام پدر | محمد |
| متولد | |
| محل تولد | |
| رحلت | 395 ق |
| اساتید | أحمد بن فارس |
| برخی آثار | تنزيل القرآن و عدد آياته و اختلاف الناس فيه |
| کد مؤلف | AUTHORCODE10721AUTHORCODE |
أبو زرعة عبدالرحمن بن محمد بن زنجله مقرى از علماى نيمه دوم قرن چهارم و اوايل قرن پنجم هجرى، عالم به علوم قرآنى از جمله قرائات، تفسير، علم عدد، مكى و مدنى بودن سوره‌ها، علم لغت عربى و احاديث شريف نبوى بوده است.[۱] برخی از جمله زرکلی او را قاضی مالکی دانسته‌اند. [۲]
متأسفانه اطلاع زيادى از زندگانى وى، در دسترس نيست.
در مبحث اول قسم اول از کتاب وى تحت عنوان «تنزيل القرآن و عدد آياته و اختلاف الناس فيه»، محقق کتاب، تحقيقى پيرامون زندگى وى انجام داده و در آن، اطلاعاتى در مورد نام، دوران زندگانى، شيوخ، مذهب، تأليفات و تاريخ وفات ارائه كرده است. گویا كتب تراجم و شرح‌حال‌نویسى، چندان به زندگى‌نامه او نپرداخته و لذا اطلاعات زيادى از وى در دست نيست. محقق در ابتداى این مبحث، به منابع و مصادرى كه مطالب اندكى پيرامون زندگى‌نامه وى در آن‌ها درج شده، اشاره نموده است.
اين منابع عبارتند از: مقدمه و خاتمه کتاب «حجة القرائات»؛ ابتداى کتاب «تنزيل القرآن» (اثر حاضر، كه فقط نام او در آن ذكر شده است)؛ انتهاى کتاب «الصاحبي في فقه اللغة» (كه در آن به این نكته اشاره شده كه ابن زنجله کتاب را از مؤلف آن، احمد بن فارس سنه 382ق شنيده است) و.[۳]
در کتاب «الصاحبي» ابن فارس چنين آمده است: «نوح بن احمد از قرائت این کتاب بر شيخ ابوالحسن احمد بن فارس و تصحيح آن در روز دوشنبه نهم شعبان 382ق فارغ شد و ابوالعباس احمد بن محمد معروف به غضبان و ابوزرعه عبدالرحمن بن محمد بن زنجله آن قرائت را شنيدند... و احمد بن فارس بن زكريا آن را به خط خود در محمديه کتابت نمود».
از این نوشته، مى‌توان به برخى از اطلاعات كه متعلق به حيات ابوزرعه مى‌باشد، دست يافت. از جمله تلمذ و شاگردى وى نزد ابن فارس و اينكه در محمديه كه از محله‌هاى شهر رى، واقع در شمال بلاد فارس مى‌باشد، در سال 382ق مى‌زيسته است. همچنين اينكه در آن زمان، وى در سنى بوده است كه اهليت قبول وصف سماع را داشته و این دلالت بر مشهور بودن او به این علم در آن مرحله از سن دارد.[۴]
استاد سعيد افغانى این نكته را مطرح نموده كه ابن زنجله کتاب «حجة القرائات» را قبل از سال 403ق تأليف نموده است. دليل او بر این امر، آن است كه در یکى از نسخ خطى این کتاب، به این نكته اشاره شده است كه این کتاب، منقول از نسخه خطى‌اى مى‌باشد كه در یکى از ماه‌هاى سال 403 نوشته شده است.[۵]
در این کتاب، همچنين به این نكته اشاره شده كه ابن زنجله، آن را بر ابوالحسين احمد بن فارس، متوفى 359ق قرائت كرده است. همچنين از این کتاب مى‌توان فهمید كه وى نزد ابوعبدالله محمد بن عبدالله خطيب اسكافى، متوفى 420ق تلمذ كرده است.[۶]
برخى چنين گمان كرده‌اند كه وى قاضى و فقيه مالكى‌مذهب بوده است. اولین كسى كه معتقد به این نظريه شده، استاد سعيد افغانى است. این اشتباه از آنجا ناشى شده است كه آقاى سعيد افغانى هنگامى كه شرح زندگى ابن فارس را از کتاب «الديباج المذهب»، نقل مى‌كرده، با این عبارت روبه‌رو شده است: «رَوَى عنه أبوذر و القاضي أبوزُرعة، فقيه مالكي» و از آن چنين برداشت كرده كه مؤلف «حجة القرائات»، مالكى‌مذهب و قاضى بوده است.
خيرالدين زركلى نيز از او تبعيت كرده و او را قاضى مالكى دانسته است....[۷] اما به نظر مى‌رسد در فهم عبارت يادشده دو خطا رخ داده است:
- قاضى ابوزرعه، عبدالرحمن بن محمد بن زنجله مؤلف کتاب «حجة القرائات» نيست، بلكه او، روح بن محمد بن احمد قاضى ابوزرعه، فقيه شافعى متوفى در سال 423ق مى‌باشد.
- مقصود از عبارت «فقيه مالكي»، ابن فارس مى‌باشد، نه ابن زنجله.[۸]
آثار
- حجة القرائات (با تحقيق استاد سعيد افغانى)؛
- تنزيل القرآن و عدد آياته؛
- تفسير القرآن؛
- شرف القراء في الوقف و الابتداء في الكلام المنزل على خاتم الأنبياء.
تخمین تاريخ دقيق وفات وى، ممكن نيست، فقط مى‌توان چنين گفت كه وى در نيمه دوم قرن چهارم و چند سالى از اوايل قرن پنجم هجرى مى‌زيسته است.[۹]
پانویس
منابع مقاله
- عبدالرحمن بن محمد بن زنجله، «تنزيل القرآن و عدد آياته و اختلاف الناس فيه»، عمان، دار عمار للنشر و التوزيع، الطبعة الأولى، 1430ق.
- ویکی نور عربی