الجواهر الثمينة في محاسن المدينة

الجواهر الثمینة فی محاسن المدینة
پدیدآوران	حسینی مدنی، محمد کبریت (نویسنده) ش‍اف‍ع‍ی‌، م‍ح‍م‍دح‍س‍ن اس‍م‍اع‍ی‍ل‌ (محقق)
ناشر	دار الکتب العلمية، منشورات محمد علي بيضون
مکان نشر	بیروت - لبنان
سال نشر	1417 ‌‎ق
چاپ	1
موضوع	مدینه - مسجدها
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏BP‎‏ ‎‏262‎‏/‎‏5‎‏ ‎‏/‎‏ح‎‏5‎‏ج‎‏9*
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

الجواهر الثمينه في محاسن المدينه، تأليف سيد‌ ‎محمد كبريت المدنى (1012 - 1070ق) از علماى اهل سنت است. نویسنده در اين اثر امتيازات و اماكن مدينه منوره از منابع مختلف گردآوردى است.

ساختار

كتاب در نه باب تنظيم شده است؛ اما از ساختار خاصى در تنظيم ابواب پيروى نشده است. شيوه نگارش نویسنده به گونه‌اى است كه جنبه ادبى و شعرى غلبه دارد و در واقع اين كتاب يك اثر ادبى محسوب مى‌شود نه تاريخى.

گزارش محتوا

در باب اول كتاب امتيازات مدينه بر ديگر شهرها بيان شده است. اولین مورد از محاسن اين شهر وجود بقعه پيامبر اكرم(ص) است كه بر افضليت آن از ساير بقاع اجماع وجود دارد. از جمله ديگر فضائل اين شهر دعاى حضرت به بركت آن، تأسيس مسجد به دست مبارکشان، شفاء جذام در تربت آن است.

در اين باب مطالبى پيرامون حجره شريف نبوى ذكر شده است. اين حجره چندين بار تجديد بنا شده است. آداب زيارت روضه مطهره از ديگر مسائل مطرح شده است كه در آن احكام زيارت اين قبر شريف بنا بر مذاهب مختلف اهل سنت به اختصار آمده است. نویسنده سپس به مذهب اهل‌بيت(ع) كه تقبيل و مس قبر شريف را جايز مى‌دانند، اشاره كرده است. وى اضافه مى‌كند كه احمد بن حنبل، طبرى و برخى ديگر از علماى اهل‌سنت در اين خصوص فتواى به جواز داده‌اند. ذكر اشعار و ديدگاه‌هاى پيرامون نسب شريف پيامبر(ص) از ديگر مطالب اين باب است.

1. المصلى، النقا و العقيق نام سه مكان است كه نویسنده به توصيف آنها پرداخته است.المصلى به مكان برگزارى نماز عيد در سمت غربى مسجد اطلاق مى‌شده است. النقا محلى مابين وادى بطحان، السقيا و العقيق نيز منطقه‌اى به فاصله دو يا سه مايلى مدينه بوده است. نویسنده اوضاع اين مناطق را به نقل از منابعى؛ مانند «الدره الثنيه في اخبار المدينه» متذكر شده است.
2. سلع نام كوهى در مدينه منوره است. مساجد الفتح نيز در سمت غربى اين كوه قرار گرفته است. مساجد الفتح؛ مشتمل بر سه مسجد از جمله مسجد احزاب است كه بيست زراع در هفده زراع مساحت دارد و پيامبر(ص) در آن نماز را اقامه نمود.
3. اين باب به «قبا» و محاسن آن اختصاص يافته است. قزوينى در آثار البلاد و اخبار العباد چنين نوشته است: «قبا قريه‌اى است زيبا در سه مايلى مدينه، در آن مناظر چشم نواز و آنچه آدمى را راضى كند، وجود دارد». در انتهاى اين باب مطالبى نيز پيرامون مسجد قبا، باغ‌هاى، بركه‌ها و چاه‌هاى موجود در اين منطقه آمده است.
4. العاليه از ديگر اماكنى است كه با فاصله حدود يك مايل از قبا قرار دارد. اين محل نيز داراى آب و درختان فراوان است كه نویسنده يك به يك باغ‌هاى موجود در آن را نام برده و يكى دو خط شرح داده است. از جمله مطالب اين باب شرح نام‌گذارى مسجد القبلتين است كه پيامبر(ص) دو ركعت از نماز ظهر را به سمت بيت‌المقدس و دو ركعت ديگر را به سمت كعبه اقامه نمود. خواص خرما از ديگر مطالب جالبى است كه به آن پرداخته شده است.
5. احد كوهى است كه 70 نفر از لشكر اسلام در نزدیکى آن به شهادت رسيدند و پيامبر(ص) بر آنها سلام داد. مساجد الفسيح، جبل الرماه و السافله از مساجد اين منطقه است.
6. در ابتداى اين باب توضيحى درباره الصدقه نخلستانى در خارج مدينه به جهت شمال آمده است. توضيحى درباره نام يثرب و داستان عماليق از ديگر مطالب اين باب است.
7. ذكر «بقيع» و مزارات و مشاهد و آداب زيارت آن باب آخر كتاب را تشكيل داده است. نویسنده به نقل از مروج الذهب مسعودى مى‌گويد: بر قبور ائمه(ع) مدفون در اين مكان سنگ مرمرى است كه بر آن پس از ذكر نام و حمد پروردگار نوشته شده: «اين قبر فاطمه دختر رسول‌الله(ص) سيده زنان دو عالم، و قبر حسن بن على، و على بن حسین بن على و محمد بن على و جعفر بن محمد عليهم‌السلام است. سيد‌ ‎على در تاريخ الوفاء حكايت كرده كه بر اين قبور قبه عاليه قديمى در اول بقيع به سمت راست خارج آن است و داراى دو باب است كه هر شب و صبح جمعه باز است».

در انتهاى كتاب، مطالب و مسائل پراكنده ديگرى نيز آمده است كه از آن جمله شرح مراسماتى؛ مانند نماز تراويح است كه توسط علماى حنفى و شافعى در حرم نبوى برگزار مى‌شده است.

وضعیت کتاب

فهرست مطالب كتاب در انتهاى آن آمده است. تحقيق كتاب توسط محمداسماعيل الشافعى انجام شده كه اختلاف نسخ و شرح برخى الفاظ و عبارات را در پانوشت كتاب آورده است.

منابع مقاله

مقدمه و متن كتاب.