سفرنامه استرآباد و مازندران و گیلان
| سفرنامه استرآباد و مازندران و گیلان | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | میرزا ابراهیم (نویسنده) گلزاری، مسعود (محقق) |
| ناشر | بنياد فرهنگ ايران |
| مکان نشر | تهران - ایران |
| سال نشر | 1355 ش |
| چاپ | 1 |
| موضوع | ایران - سیر و سیاحت - قرن 13ق.
سفر نامه‌ها سفر نامه‌های ایرانی گیلان - سیر و سیاحت - قرن 13ق. مازندران - سیر و سیاحت - قرن 13ق. میرزا ابراهیم نامی، قرن 13ق. - سفرها - ایران - خاطرات |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | DSR 1379 /م9س7 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
سفرنامه استرآباد و مازندران و گیلان...، تألیف مسعود گلزارى به زبان فارسى، گزارش يكى از رجال عهد قاجار به اين مناطق مى‌باشد. اين كتاب يكى از با اهميت‌ترين منابع اطلاعاتى، از اين مناطق در اوايل دوره قاجار مى‌باشد كه مطالب آن در سال‌هاى بعد نيز مورد استناد اهل تاريخ و جغرافى قرار گرفته است. مؤلف كتاب سعى كرده، در اين اثر اطلاعات با اهميتى از سكنه، آب و هوا، محصولات، بناها،... اين سرزمين‌ها را در ميان مطالب كتاب به خوانندگان خود ارائه دهد.
ساختار
ساختار كتاب؛ شامل فهرست مطالب، سرآغاز، خطبه، تفصيل، متن كتاب در چهارده بخش، تعليقات و تصحيحات و اضافات و فهرست عمومى مى‌باشد. روش بيان مطالب كتاب در اين اثر بر اساس نثر قاجار مى‌باشد كه لغات عربى در نثر فارسى زياد ديده مى‌شود. مؤلف تمامى مشاهدات خود را از هنگام شروع سفر از تهران و مسافت و مكان‌هاى بين را، تا زمان بازگشت دوباره به تهران در اثر خود آورده است.
گزارش محتوا
سرآغاز كتاب به شرح مختصرى در مورد كتاب و مؤلف آن مى‌پردازد.
بخش اول كتاب با عنوان «راه دارالخلافه به خاتون‌آباد» آغاز مى‌شود. در اين بخش به مطالبى؛ همانند، دهكده خاتون‌آباد، راه خاتون‌آباد به ايوان كيف، دهكده ايوان كيف، راه ايوان كيف به قشلاق، دهكده قشلاق... اشاره مى‌شود. مؤلف در گزارش سفر خود به مسافت دقيق مناطق از يكديگر و مكان‌هايى كه مابين سفر مى‌بيند، اشاره دقيق مى‌كند؛ همانند اينكه نقل مى‌كند: «از بابت راه از ايوان كيف به قشلاق كه پنج فرسخ است، به مسافت يك فرسخ و نيم گذشته اول سر دره است كه بالاى تپه، قراولخانه نادرى مخروبه از آجر است كه خيابان از ميان دره است كه جوى آب شور روان مى‌باشد. سه ربع فرسخ آمده دست چپ، توى دره ايضا قراولخانه سنگى خرابه است. و اين دو قراولخانه به حكم نادر شاه ساخته شده بود كه هرگاه افغان بيايد مستحفظين مانع شوند [و] جنگ نمايند. و ربع فرسخ ديگر گذشته سردره تمام مى‌شود كه همه اين سردره يك فرسخ است.»
بخش دوم كتاب «از سمنان به دامغان، راه سمنان به آهوان» نام دارد كه خود به قسمت‌هاى مختلفى تقسيم مى‌شود؛ همانند: «آهوان دو كاروانسرا دارد: يكى مشهور [به] شاه عباسى است كه حاجى علينقى تاجر كاشى به سعى مشهدى غلامحسين در سنه 1271 تعمير كرده است و بالاى دروازه به اسم شاه سليمان نوشته است و تاريخ دارد سنه 1097 كه مقابلش آب‌انبار و آبريز دارد كه از آجر ساخته‌اند و كاروانسراى ديگر از سنگ است كه هر طرف پنج برج دارد. مشهور است كه انوشيروان بنا نهاده است. الآن مخروبه است و قلعه خرابه‌اى دارد كه كسى ساكن نمى‌باشد...».
بخش‌هاى ديگر كتاب با عناوين زير، در اين سفرنامه آمده است: بخش سوم؛ «از دامغان به شاهرود» و «راه از دامغان به شاهرود»، بخش چهارم؛ «از شاهرود به قريه جز، راه شاهرود به تاش»، «بخش پنجم»؛ از شاهرود به شهر استراباد، راه جز به كرد محله، بخش ششم؛ «از استراباد به شهر اشرف، راه از دهكده جرّ به بلوك كلباد، از محال مازندران»، بخش هفتم؛ «از اشرف به شهر سارى، قراتپه»، بخش هشتم؛ «از سارى به شهر بارفروش، از بابت راه از شهر سارى به فرح‌آباد»، بخش نهم؛ «از مشهدسر به بلوك كلارستاق، از بابت راه از مشهدسر به فريكنار»، بخش دهم؛ «از بلوك كلارستاق به بلوك تنكابن، از بابت راه از اورنگ به عباس‌آباد»، بخش يازدهم؛ «از آب‌گرم سخت‌سر به شهر لاهيجان، از بابت راه از آب‌گرم سخت‌سر به سياه كله‌رود»، بخش دوازدهم؛ «از لاهيجان به شهر رشت، از بابت راه از شهر لاهيجان به شهر رشت»، بخش سيزدهم؛ «از رشت به دار السلطنه قزوين، از بابت منازل چاپارخانه از رشت به دار السلطنه قزوين و زنجان و ايليات قزوين» و بخش چهاردهم؛ «از منجيل به آستارا، تفصيل احوال ولايت رحمت‌آباد» مى‌باشد.
در جغرافياى سرزمين‌هاى جنوبى درياى مازندران همراه بناها و آثار تاريخى و نرخ مواد خواروبار و تواريخ محلى و گوشه‌هايى از وقايع زمان در سال‌هاى 1286 و 1277ه.ق. كه به دست ميرزا ابراهيم نامى براى ژنرال درن نوشته شده است. ميرزا ابراهيم در 29 رمضان 1276ق سفر خود را آغاز كرده و در 20 ذيقعده 1277ق به پايان رسانده است.
مؤلف سفر خود را از تهران شروع كرده شهرهاى سمنان، دامغان، شاهرود، استراباد، اشرف، سارى، بارفروش، لاهيجان، رشت، قزوين و آستارا را ديده و تمام وقايع زمان سفر را يادداشت كرده است. مؤلف در كتاب هنگام گزارش كتاب به اوزان، نرخ و قيمت‌هاى اجناس، تقسيمات ايلات و طوايف نيز اشاره كرده است كه از اين بابت حائز اهميت مى‌باشد و يكى از منابع اطلاعاتى مهم از اين دوران و اوضاع و احوال اين مناطق مى‌باشد. اين كتاب از يك جهت اطلاعات خوبى به خواننده از دوران قاجار و چگونگى سركشى حكومت از مناطق زير دست در ايالات را به دست مى‌دهد و از جهت ديگر حاوى مطالب مهم تاريخى و جغرافيايى از اين دوره و مناطق مورد سركشى مؤلف به دست مى‌دهد.
وضعیت کتاب
در پايان كتاب، بخش تعليقات و تصحيحات و اضافات مطالب بيان شده است. كتاب داراى بخش فهرست عمومى نيز مى‌باشد.
منابع مقاله
متن و مقدمه كتاب.