اللحظات الأخيرة في حياة رسول‌الله صلی‌الله‌علیه‌وسلم
اللحظات الأخيرة في حياة رسول‌الله صلی‌الله‌علیه‌وسلم، اثر محدث و مورخ سنی قرن ششم هجری، ابوالفرج عبدالرحمن بن علی ابن جوزی (508- 597ق/ 1114- 1201م)، کتابی است پیرامون انعکاس آخرین لحظات عمر شریف پیامبر(ص).
| اللحظات الأخيرة في حياة رسول‌الله صلی‌الله‌علیه‌وسلم | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی (نويسنده) محمد عبدالرحیم (محقق) |
| ناشر | دار سعدالدين |
| مکان نشر | سوريه - دمشق |
| سال نشر | 2004م , 1425ق |
| چاپ | 1 |
| موضوع | محمد(ص)، پیامبر اسلام، 53 قبل از هجرت - 11ق. - مراثی، محمد(ص)، پيامبر اسلام- سرگذشتنامه، محمد(ص)، پيامبر اسلام، 53 قبل از هجرت - 11ق. - رحلت، محمد(ص)، پيامبر اسلام، 53 قبل از هجرت - 11ق. - احاديث |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | /الف2ه4 5.ش 22/5 BP |
اثر حاضر، پنجمین کتاب از مجموعه «هذا هو محمد صلی‌الله‌علیه‌وسلم» می‌باشد که با تحقیق محمد عبدالرحیم به چاپ رسیده است.
ساختار
کتاب با مقدمه محقق آغاز و مطالب، در چهار عنوان، سامان‌دهی شده است.
گزارش محتوا
مقدمه محقق، نخستین عنوان کتاب می‌باشد که در آن، پس از اشاره به این نکته که پیامبر(ص) اسوه حسنه و بهترین الگو برای تمام جهانیان می‌باشد[۱]، به بحث پیرامون حقیقت مرگ پرداخته شده است[۲].
در عنوان دوم، به شرح‌حال ابن جوزی پرداخته شده و لذا، اطاعاتی از قبیل نام و نسب[۳]، ولادت[۴]، اقوال و حکم[۵]، اشعار[۶]، تعریفات دیگران از وی[۷]، سعایت و تهمت‌هایی که به او زد شده[۸]، تألیفات و آثار[۹]، وفات[۱۰] و اولاد وی[۱۱]، در اختیار خواننده قرار گرفته است.
در عنوان سوم، به سیره پیامبر(ص) پرداخته شده است. در این رابطه، ابتدا نسب آن حضرت تا حضرت آدم(ص)، به‌صورت مختصر، نام برد شده[۱۲] و سپس، قصیده‌ای از ابوالعباس عبدالله بن محمد ناشی آمده که در آن، نسب پیامبر(ص)، به نظم کشیده شده است[۱۳]. در ادامه، به بیان صفات[۱۴] و معرفی خانواده آن حضرت، پرداخته شده و به این مطلب اشاره شده است که نخستین همسر ایشان، خدیجه بنت خویلد بود و تا زمان حیات وی، یعنی سال سوم هجری، او تنها همسر پیامبر(ص) بوده که شش فرزند برای ایشان، به دنیا آورد که عبارتند از قاسم، عبدالله، زینب، رقیه، ام کلثوم و فاطمه. قاسم و عبدالله، که اولاد ذکور او در زمان طفولیت، از دنیا رفتند و بنابراین، فرزند ذکوری از آن حضرت، باقی نماند. بعد از خدیجه، ایشان با چهارده زن ازدواج کرد که برخی وفات یافته و فقط نه زن باقی ماند که از آنها، فقط ماریه قبطی، صاحب فرزند پسری به نام ابراهیم گردید که او نیز در طفولیت، از دنیا رفت. تمامی فرزندان آن حضرت، در زمان حیات ایشان، به‌غیراز حضرت زهرا(س) وفات یافتند و آن حضرت نیز، با پسرعموی پیامبر(ص)، یعنی حضرت علی(ع) ازدواج کرده و صاحب دو فرزند پسر به نام حسن(ع) و حسین(ع) گردید ولذا نسبت هرکسی که به پیامبر(ص) منتسب باشد، در فرزندان حضرت زهرا(س) منحصر می‌گردد. آن حضرت فرزند پسر دیگری نیز به نام محسن داشت که از دنیا رفت[۱۵].
در عنوان چهارم، به ذکر روایاتی پرداخته شده است که لحظات آخر عمر مبارک پیامبر(ص) را به تصویر کشیده است. این روایات، در چهل‌وهشت عنوان مطرح گردیده که به‌منظور آشنایی با محتوای کتاب و عنوان نمونه، به برخی از آنها، اشاره می‌شود:
- مسموم شدن: نخستین روایات مذکور در کتاب، پیرامون مسموم شدن پیامبر(ص) توسط یهودیان می‌باشد. از جمله این روایات، روایتی است از ابوهریره که گفت: «إن أمرأة من الیهود أهدت لرسول‌الله(ص) شأة مسمومة، فقال لأصحابه: أمسکوا فإنها مسموة. ثم قال رسول‌الله(ص): ما حملک علی ما صنعت؟ قالت: أردمت أن أعلم إن کنت نبیا فسیطلعک الله تعالی علی ذلک، وإن کنت کاذبا أربح الناس منک» (زنی از یهود گوسفند بریان مسمومی را برای پیامبر(ص) آورد و پیامبر(ص) به اصحاب خود فرمود: از خوردن آن خودداری کنید زیرا مسموم است. سپس به آن زن فرمود: انگیزه‌ات از این کار چه بود؟ آن زن گفت: خواستم بدانم که پیامبر هستی و خدا تو را از آن آگاه می‌کند و یا اینکه اگر دروغگو هستی، مردم را از دستت راحت کنم)[۱۶].
- نزدیک شدن اجل: در روایتی از عبدالله بن عباس، به خبر دادن پیامبر(ص) از نزدیک شدن اجلشان خبر داده شده است. در این روایت، چنین آمده است که: «لما نزلت (أذا جاء نصر الله و الفتح) [نصر: الآیة 1] دعا رسول‌الله(ص) فاطمه [رضي الله عنها] فقال: إنی قد نعیت إلی نفسی. فبکت فاطمة، فقال رسول‌الله(ص) لا تبکی... فإنک أول أهلی بي لحوقا، فضحکت» (زمانی که آیه سوره (أذا جاء نصر الله و الفتح) نازل گردید، پیامبر(ص) فاطمه(س) را فراخوانده و از نزدیک بودن مرگشان خبر دادند و فاطمه(س) گریست. پس‌ازآن، پیامبر(ص) او را از گریه کردن بازداشته و فرمود تو اولین نفر از اهل‌بیتم هستی که به من ملحق خواهی شد و فاطمه(ص) خندید)[۱۷].
- عرضه شدن قرآن: در رواتی از عبدالله بن عباس، چنین آمده است که جبرئیل(ع)، قرآن را در هر ماه رمضان بر پیامبر(ص) عرضه می‌داشت، اما در ماهی که ایشان رحلت فرمودند، قرآن دو مرتبه بر آن حضرت عرضه شد[۱۸].
- مدت بیماری: ابن جوزی مدت بیماری پیامبر(ص) پیش از وفات ایشان را دوازده روز دانسته است. هرچند به قول ضعیفی که آن را چهارده روز دانسته نیز اشاره کرده است[۱۹].
از دیگر موارد مذکور در کتاب، می‌توان به اراده کتابت نامه‌ای که نوشته نشد، آزاد کردن بردگان پیش از فوت، مسواک زدن قبل از مرگ، جمع شدن اصحاب، وصیت به نماز در هنگام مرگ، چگونگی خروج روح از بدن مطهر ایشان، لباسی که در آن فوت نمودند، زمان وفات و شک مردم در آن، عمر پیامبر(ص)، چگونگی غسل و کفن، نماز بر آن حضرت، مکان قبر و لحد، زمان دفن، فضیلت قبر ایشان و استقساء به قبر آن حضرت، اشاره نمود.
وضعیت کتاب
فهرست مطالب در انتهای کتاب آمده و در پاورقی‌ها، علاوه بر ذکر منابع[۲۰]، به معرفی اعلام مذکور در متن و توضیح کلمات و واژگان دیریاب و مشکل متن، پرداخته شده است[۲۱].
پانویس
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.