اعلم شنتمری، یوسف بن سلیمان
| نام | اعلم شنتمری، یوسف بن سلیمان |
|---|---|
| نام‌های دیگر | اعلم ال‍ش‍ن‍ت‍م‍ری، اب‍و ال‍ح‍ج‍اج یوسف بن سلیمان
شنتمری، اب‍و ال‍ح‍ج‍اج یوسف بن سلیمان شنتمری، اعلم |
| نام پدر | سلیمان |
| متولد | 1019 م |
| محل تولد | شنتمريه اندلس |
| رحلت | 476 ق یا 1084 م |
| اساتید | ابراهیم افليلى |
| برخی آثار | |
| کد مؤلف | AUTHORCODE03308AUTHORCODE |
اَعْلَم شَنْتَمَرى، ابوالحجاج يوسف بن سليمان بن عيسى (410 - ذى‌قعده 476ق / 1019 - مارس 1084م)، اديب، نحوى، لغت‌شناس و نویسنده مالكى‌مذهب عصر ملوك الطوايف در اندلس مى‌باشد.
تولد
وى در شنتمريه ديده به جهان گشود و همان جا پرورش يافت و به سبب شكافى كه در لب داشت، به «اعلم» شهرت يافت.
اساتید
او در 433ق / 1042م، برای تكميل دانش خود به قرطبه رفت. پس از چندى به يُمن استادانى چون ابراهیم افليلى، در شعر و ادب و نحو چيره‌دست شد. چون در نحو و ادب به كمال رسيد، به سنت اهل اندلس لقب «استاد» يافت و آنگاه دانشمندان و اديبان معروفى مانند ابن عمار (شاعر و وزير نامدار)، ابن عبدون و ابن طراوه نحوى، از دانش او بهره بردند.
شاگردان
در ميان این شاگردان، ابومحمد عبدالجليل ابن وهبون، مقامى خاص دارد، چرا كه پيوسته در سفر و حضر در ملازمت استاد خويش به‌سرمى‌برد و با حربه‌ى شعر به مقابله رقيبان سرسخت او مى‌شتافت. وى پس از وفات اعلم، مرثيه‌اى شيوا در سوگ او سرود.
اعلم شنتمرى، چون در دانش‌اندوزى به كمال رسيد، به فرمان المعتضد بالله به اشبيليه رفت و بيشتر عمر خود را در آنجا سپرى كرد. وى بيشتر آثار خويش را به اشارت همين امير نگاشته است. علاوه بر اين، چندى را در شِلب گذراند و به تربيت اديبان پرداخت.
اعلم پس از وفات معتضد، به دربار معتمد بن عباد پيوست و از حمايت وى برخوردار شد و تعليم و تربيت فرزند او را نيز بر عهده گرفت.
مهارت
به‌تدريج آوازه‌ى اعلم در آفاق پيچيد؛ به‌گونه‌اى كه انبوه دانش‌پژوهان از دور و نزدیک نزد وى مى‌شتافتند و از دانش او در نحو، لغت و شعر كه بسيار از حفظ داشت، بهره مى‌بردند. كم‌كم، اعلم در زمره استادان بزرگ اشبيليه درآمد و در نحو، حجت گرديد؛ چندان كه در اندلس به اعلم نحوى ملقب شد. بااين‌همه، اعلم در تأليفات خود چندان ابداع و ابتكارى نداشت و مانند بسيارى از نحوشناسان سده‌ى 5ق، به بعد به شرح و تفصيل آثار گذشتگان مى‌پرداخت.
اعلم در مسائل نحوى، بيشتر پيرو مكتب بصره بود و نظريات نحوى وى در تأليفات نحويان معاصرش و يا نحويان متأخرتر نقل شده است.
اعلم شنتمرى با بيشتر مشاهير علم و ادب زمانه خود دوستى و مجالست داشت. ابوعبدالله محمد بن شريح، صميمى‌ترين يار او به شمار مى‌رفت؛ به‌گونه‌اى كه اعلم پس از وفات او بيش از یک ماه زنده نماند.
اعلم شنتمرى شعر نيز مى‌سرود، اما اشعار وى بيشتر جنبه تعليمى داشت و از اشعار غير تعليمى، چند بيت در مدح معتمد بن عباد موجود است.
وفات
او در اواخر عمر، نابينا شد و سرانجام در 66 سالگى، در اشبيليه درگذشت.
آثار
- تحصيل عين الذهب من معدن جوهر الادب في علم مجازات العرب (اعلم شنتمرى در این کتاب كه به درخواست معتضد بالله گرد آورد، به شرح شواهد «الکتاب» سيبويه پرداخت)؛
- شرح اشعار الشعراء الستة الجاهليين؛
- شرح ديوان الحماسة (شرحى بر حماسه ابوتمام است كه بر حسب حروف الفبا، در دو مجلد تدوين شده است)؛
- النكت في کتاب سيبويه (گويا این اثر، شرح ديگرى غير از «تحصيل عين الذهب» بر «الکتاب» سيبويه است)؛
- شرح الجمل زجاجى؛
- شرح ابيات الجمل؛
- الفرق بين المسهَب و المسهِب؛
- فهرسة؛
- المخترع في النحو؛
- مختصر الانواء؛
- المسئلة الرشيدية؛
- المسئلة الزنبورية[۱].
پانويس
- ↑ ملاابراهیمی، عزت، ج9، ص398-400
منابع مقاله
ملاابراهیمی، عزت، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، چاپ اول، 1379.