تذكرة الأحباب

‏ تذكرة الأحباب
پدیدآوران	نراقی، احمد بن محمدمهدی (نويسنده) پژوهشگاه علوم وفرهنگ اسلامی (دفتر تبليغات اسلامی) (محقق)
ناشر	بوستان کتاب قم (انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم)
مکان نشر	ايران - قم
سال نشر	1383ش
موضوع	خمس، روزه، زکات، فقه جعفری.
زبان	فارسی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏ ‏BP‎‏ ‎‏183‎‏/‎‏3‎‏ ‎‏/‎‏ن‎‏4‎‏ت‎‏4‎‏

تذكرة الأحباب

تذكرة الأحباب، اثر ملا احمد نراقی (متوفای ۱۲۴۵ق)، کتابی فقهی به زبان فارسی است که در تکمیل کتاب «تحفه رضویه» پدرش ملا مهدی نراقی نوشته است. سید مهدی طباطبایی بر کتاب مقدمه نوشته است.

ساختار

کتاب، مشتمل بر مقدمه محقق، مقدمه مؤلف و متن تذکره در سه مقصد است. هر مقصد نیز حاوی فصول و مسائلی است. مقاصد سه‌گانه کتاب به‌ترتیب در مسائل و احکام روزه، زکات و خمس است.

گزارش محتوا

این کتاب از جمله نخستین آثار و تألیف‌های ملا احمد و تاریخ تألیف آن سال ۱۲۱۲ق، مقارن آغاز سلطنت فتحعلی شاه قاجار و مصادف با وفات سید مهدی بحرالعلوم است. ملا احمد در سن ۲۷ سالگی پس از بازگشت از نجف اشرف که به‌همراه پدر رفته بود، این کتاب را نگاشت. پیش از آن، در سال ۱۲۰۸ق، در نجف اشرف، «عين الأصول» را تألیف می‌کند و سپس بر تحفه رضویه پدر حاشیه می‌زند‏.

برخی از آثار ملا احمد در تکمیل آثار و مصنّفات علمی پدرش ملا مهدی نراقی بوده است. تذكرة الأحباب، نیز در تکمیل تحفه رضویه و حاشیه آن نگاشته شده است؛ زیرا آن کتاب در مسائل طهارت و نماز بود و ملا احمد در تذكرة الأحباب دیگر ابواب عبادات، شامل مباحث روزه، زکات و خمس را برای مقلّدان خود برمی‌شمارد‏.

نگاشتن فقه به زبان فارسی در دوره صفویه رواج یافت تا آنجا که چهره‌هایی مانند میرداماد، کتاب فقهی - استدلالی خود، شارع النجاة را نیز به زبان فارسی نوشت و دیگر رساله‌های مختلف تک‌نگاری در موضوعات نماز جمعه، جهاد و... که عموما استدلالی و پژوهشی بوده‌اند، در این عصر بسیار بروز و ظهور پیدا کرد. این امر با کم‌رنگ شدن فعالیت حوزه‌های علمیه شیعه در ایران، در اواخر عصر صفوی و اوایل دوره قاجار در انزوا قرار گرفت. پس از یک دوره رکود، ملا مهدی و ملا احمد نراقی با نثر فارسی و به فراخور فهم عامه مردم، به‌دور از زبان تخصصی و علمی، به احیای فقه فتوایی با زبان فارسی روی آوردند و آثاری چون «أنيس التجّار» و «تحفه رضویه» توسط ملا مهدی نراقی و کتاب «تذكرة الأحباب» و چند کتاب دیگر به‌همت ملا احمد نگاشته شد. هرچند با توجه به فتوایی و غیر استدلالی بودن کتاب تذکره، مخاطب آن در وهله نخست، عموم مردم و مقلدان مؤلف هستند، اما تنوع فروعات و نوع بیان آن‌ها، این کتاب را خاص می‌سازد‏.

محقق کتاب، برخی ویژگی‌های این اثر را این‌گونه می‌شمارد:

1. جامعیت فروعات: همگان از مستند الشیعه ملا احمد به‌عنوان کتابی نسبتاً جامع در طرح فروعات فقهی یاد می‌کنند، لکن در تذکره، بسیاری از فروعات و مسائل یافت می‌شود که در مستند نیامده است. همچنین خود وی در تذکره از فروعاتی یاد می‌کند و می‌گوید: علما متعرّض آن نشده‌اند.
2. هم‌خوانی و انسجام: از ارجاع‌هایی که مؤلف به مباحث قبل و بعد می‌دهد، این انسجام و هم‌پارچگی کاملاً مشخص می‌شود؛ به‌طوری‌که هر مطلب در جای خودش قرار گرفته و میان بخش‌های مختلف کتاب که نیاز باشد بدان ارجاع داده می‌شود.
3. اسلوب و تبویب مناسب: چارچوب و تبویب کتاب در نوع خود مناسب‌ترین اسلوب عرضه مباحث فقهی است و می‌توان آن را در فهم مخاطب و دستیابی وی به جزئیات فروعات، مناسب‌ترین روش و اسلوب تا آن زمان و حتّی تا حال دانست. در ابتدای کتاب، فهرستی اجمالی از فصل‌ها و مباحث ذیل هر باب یا مقصد ارائه شده و مؤلف در ارائه این اسلوب از «الحدائق الناضرة» متأثّر بوده؛ چنان‌که محتمل است در دریافت اقوال و نظرها نیز بدان مراجعه می‌کرده است.
4. بیان دیگر اقوال: مؤلف برخلاف روش پدرش در «أنيس التجّار» و «تحفه»، اقوال و نظریات دیگر را، البته اغلب بدون بیان نام اشخاص، ارائه می‌دهد.
5. مخالفت با مشهور: مبانی مستحکم فقهی و اصولی نراقی سبب شده در برخی مسئله‌ها، موافق قول مشهور سلوک نکند و بر اساس قول نادر فتوا دهد‏.

مـولی احمد نراقی نیز مانند آیت‌اللّه خـویی در مـستند، قائل به عدم لزوم اتحاد آفاق است، ولی نراقی در کتاب ممتّع و اِفتایی رسائل و مـسائل و نـیز کتاب تذكرة الأحباب از‌ مسلک‌ مشهور دفـاع کرده و قائل به لزوم اتـحاد آفـاق شده است... وی در تذكرة الأحباب می‌نویسد: مسئلة هشتم: هرگاه در ولایت‌، اوّل‌ ماه ثابت شود و در ولایت دیگر ثابت نـشود، پس هرگاه دو ولایت نزدیک به هم باشند - مانند بغداد و کوفه یا کاشان و اصفهان یا شیراز و بصره - حکم آنها یکی است... و هرگاه‌ ولایات‌ متباعده باشند - مانند مصر و بغداد یا بغداد و هرات و یـا اصـفهان و قندهار - ‌حکم آنها یکی نیست بنا بر اقوی‏.

در بخشی از کتاب درباره روزه نذر یا عهد می‌خوانیم: مسئله سیم: هرگاه روزه را نذر کند، یا عهد کند، یا به قسم بر خود لازم کند، پس اگر روز معینی را نذر یا عهد کرده باشد، واجب است که همان روز را روزه بگیرد و اگر بدون عذر ترک کند، باید قضا کند و کفاره بدهد و هرگاه روز معینی را نذر کند، بلکه مطلق روزه را نذر کند - مثل اینکه نذر کند که دو روز یا سه روز بگیرد - ‌در این صورت هر روزی را که خواهد، می‌تواند روزه بگیرد‏.

وضعیت کتاب

فهرست منابع و مطالب در انتهای کتاب ذکر شده است. معانی الفاظ، مستندات مطالب و توضیحات مفید پاورقی‌های کتاب به قلم محقق اثر است.

منابع مقاله

1. مقدمه و متن کتاب.
2. مختاری، رضا، «نکته‌ها»، پایگاه مجلات تخصصی نور، فقه اهل‌بیت، زمستان 1383، شماره 40-39، صفحه 329 تا 342، به آدرس اینترنتی:

http://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/102268

1. قریشی کرین، سید حسن، «ملا مهدی نراقی و حج»، پایگاه مجلات تخصصی نور، میقات حج، بهار 1395، شماره 95، صفحه 8 تا 33، به آدرس اینترنتی:

https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1322646