الكنی و الأسماء
| الكنی و الأسماء | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | دولابي، محمد بن احمد (نويسنده) فاريابي، نظر محمد (محقق) |
| ناشر | دار ابن حزم |
| مکان نشر | لبنان - بيروت |
| سال نشر | مجلد1: 2000م , 1421ق,
مجلد2: 2000م , 1421ق, مجلد3: 2000م , 1421ق, |
| موضوع | تابعين و اتباع تابعين
حديث - علم الرجال محدثان اهل سنت - تلفظ |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 3 |
| کد کنگره | BP 114/8 /د9ک9 |
الكنی و الأسماء، اثر ابو بشر محمد بن احمد بن حماد دولابی (متوفی 310ق) کتابی است سه‌جلدی به زبان عربی با موضوع شخصیت‌ها، احادیث و تاریخ اسلامی. نویسنده در این کتاب به ذکر کنیه‌ها و اسامی پیامبر اسلام(ص) و صحابه و تابعین و اتباع تابعین می‌پردازد. ابوقتیبه نظر محمد فاریابی این اثر را تحقیق کرده و بر آن مقدمه نوشته است.
ساختار
کتاب سه جلد دارد؛ جلد اول حاوی مقدمه محقق و محتوای مطالب است. جلدهای دوم و سوم در ادامه محتوای مطالب نوشته شده است.
گزارش محتوا
این کتاب در سه جلد به ذکر کنیه‌ها و اسامی پیامبر اسلام(ص) و صحابه و تابعین و اتباع تابعین می‌پردازد. در جلد اول آن کنیه‌های پیامبر خدا(ص) ذکر می‌شود و تا نام ابوحاتم ذکر می‌گردد، جلد دوم از ابوحبیب آغاز شده و به ابوالقاسم ختم می‌شود و جلد سوم از ابوقرة است تا ابویزید. پس از ذکر کنیه و نام‌های پیامبر(ص) و صحابه، به ذکر کنیه اصحاب بر اساس حروف الفبا می‌پردازد. سپس کنیه کسانی از اصحاب رسول خدا(ص) را که به اسم معروف بودند را بر همان ترتیب الفبایی ذکر می‌نماید. سپس کنیه‌های تابعین ذکر می‌گردد.
همان‌طور که ابن خیر إشبیلی می‌گوید: این کتاب در 20 جزء واقع شده. حافظ دولابی این اثر را بر اساس حروف الفبا مرتب کرده؛ او ابتدا عشره مبشره (ده نفری که به بهشت وعده داده شده‌اند) را ذکر می‌کند و سپس به ذکر باقی صحابه می‌پردازد. وی پس از صحابه تابعین و اتباع تابعین را ذکر می‌نماید. او در ترجمه هر راوی حدیثی را ذکر می‌کند و در برخی از آنان اثری را تا موضع شاهد از ایراد این حدیث یا اثر را بیان کند. نویسنده گاهی اقوال برخی از علما در جرح و تعدیل را هم ذکر می‌کند؛ او در بسیاری از این موارد (جرح و تعدیل) بر تاریخ ابن معین به روایت دوری و العلل و معرفة الرجال احمد بن حنبل به روایت فرزندش عبدالله از وی، تکیه می‌نماید. کتاب الکنی اثر نسائی از اهم مصادر این نویسنده در تعریف راویان است.[۱]
در ابتدای کتاب سندهای آن این‌گونه ذکر شده: «أخبرنا الشيخ الإمام الحافظ أبو محمد المبارك بن علي بن الحسين البغدادي مكاتبة من مكة شرفها اللّه تعالى، و نقلته من خطه رحمه اللّه، قال: أنا الشيخ الإمام العالم ابوالقاسم إسمعيل بن أحمد بن عمر الدمشقي بقراءة الأخ الإمام الحافظ أبي الفضل محمد بن ناصر بن محمد بن علي البغدادي بجميعه في شهر ربيع الأول من سنة ثمان و عشرين و خمسمائة فأقر به، قال: أنا الشيخ أبو طاهر محمد بن أحمد بن محمد بن أبي الصفر قراءة عليه و أنا أسمع، قال: أنا ابوالقاسم هبة اللّه بن إبراهيم بن عمر الصواف قراءة عليه، قال: أخبرنا أبو بكر أحمد بن محمد بن إسمعيل بن الفرج، قال: ثنا أبو بشر محمد بن أحمد بن حماد الدولابي، قال»: سپس به بیان ذکر اسم رسول خدا(ص) و كنيه آن حضرت می‌پردازد: و با ذکر آیات قرآن مجید که پیامبر(ص) را با نام «محمد» خوانده، این بخش را آغاز می‌نماید؛ «قال اللّه تبارك و تعالى: "مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللّهِ وَ الَّذِينَ مَعَهُ أَشِدّاءُ عَلَى الْكُفّارِ رُحَماءُ بَيْنَهُمْ" و قال جل و عز:«وَ ما مُحَمَّدٌ إِلاّ رَسُولٌ قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِهِ الرُّسُلُ"».[۲]
در بخشی از کتاب روایاتی آمده که در آن از قول پیامبر خدا(ص) نقل می‌شود: میان اسم و کنیه من جمع نکنید: «حدثنا يزيد بن سنان، قال: ثنا أبو عاصم، عن ابن عجلان، عن أبيه، عن أبي هريرة، قال: قال رسول اللّه صلّى‌اللّه عليه‌وسلّم: لا تجمعوا بين اسمي و كنيتي، أنا ابوالقاسم اللّه يرزق و أنا أقسم» در این روایت بیان شده که پیامبر خدا(ص) فرمودند: میان اسم و کنیه من جمع نکنید؛ من ابوالقاسم هستم، خداوند روزی می‌دهد و من تقسیم می‌کنم.[۳] البته نویسنده پس از ذکر چند روایت در این بخش با محتوای عدم جواز جمع میان نام و کنیه پیامبر(ص)، روایات دیگری مبنی بر جواز این کار را ذکر می‌نماید؛ مانند: «حدثنا أبو خالد يزيد بن سنان، قال: ثنا محمد بن كثير، قال: ثنا إسرائيل، قال: ثنا عبدالأعلى بن عامر الثعلبي، أن محمد بن الحنفية كان يكنى أبا القاسم» که طبق این روایت، کنیه محمد بن حنفیه ابوالقاسم بوده است.[۴]
وضعیت کتاب
این اثر مجموعاً 5 نسخه خطی دارد که در المکتبة الوطنیه پاریس، دارالکتب المصریه (دو نسخه)، کتابخانه سعیدیه در هند، و المکتبة المحمودیة نگهداری می‌شوند.[۵] صفحات 41 تا 46 کتاب حاوی رونوشت صفحات اول و آخر نسخه‌های خطی هند، مصر و پاریس کتاب است.
اولین چاپ کتاب متعلق به سال 1322ق است که محقق در آن تنها به یک نسخه خطی دست پیدا کرده بوده و در آنجا نوشته: چون نسخه خطی اصل کتاب یکی بوده و دارای مسقطات و اغلاطی از ناسخین بوده، با مراجعه به کتاب‌های حدیثی تا قدر امکان، اصلاح شده و انتظار می‌رود را کسانی به بقیه موارد دست یافتند آن را اصلاح کنند....[۶] نظر محمد فاریابی می‌نویسد: محقق در آن چاپ دست و پا زده و در کلمات دشوار و متون مشکل و الفاظ متشابه و... به رنج و سختی افتاده ولی این دشواری‌ها او را به شکست نکشانده است. به‌هرحال ابوقتیبه فاریابی برای تحقیق این اثر به تصویر دو نسخه خطی دست یافته؛ نسخه پاریس (که قدیمی‌ترین نسخه است، به تاریخ 381ق نگاشته شده، ناقص است و از حرف سین شروع شده تا آخر کتاب) و تصویر نسخه دارالکتب مصر (به تاریخ استنساخ 1090ق) البته نسخه سومی هم در دارالکتب بوده که به خاطر بدی خط وی آن را لحاظ نکرده است. به‌هرحال او نسخه چاپی هند را اصل در تحقیقش قرار داده زیرا نسخه دارالکتب المصریه اختلاف زیادی با نسخه چاپ شده در هند نداشته است.[۷]
فهارس فنی شامل، فهرست‌های آیات، احادیث و آثار، اعلام، اشعار، راویانی که در اثنای سند درباره آن‌ها بحث جرح و تعدیلی شده است، راویانی که بحث جرح و تعدیل از آن‌ها شده، و فهرست مطالب، در انتهای جلد سوم اثر ذکر شده است. پس از فهارس، در پایان کتاب، برخی از کارهای محقق معرفی شده است.
پانویس
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.