المسالك الجامعية في شرح الألفية الشهيدية

‏ المسالك الجامعية في شرح الألفية الشهيدية
پدیدآوران	ابن ابی‌جمهور، محمد بن زین‌الدین (نويسنده) مسبح، وجیه بن محمد (محقق)
ناشر	مؤسسة ام القري للتحقيق و النشر
مکان نشر	لبنان - بیروت
سال نشر	مجلد1: 2005م , 1425ق ,
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏

المسالك الجامعية في شرح الألفية الشهيدية، اثر محمد بن زین‌الدین بن ابی جمهور احسائی، کتابی است یک‌جلدی که در شرح الفیه شهید ثانی نوشته شده است. تحقیق کتاب توسط وجیه بن محمد مسبّح هجری، صورت گرفته است. این اثر، پس از کتاب «الأقطاب الفقهية»، دومین اثر فقهی است که به همت کتابخانه آیت‌الله مرعشی چاپ شده. این کتاب، شرح متوسطی است بر متن «الألفية في الصلاة الفرضية»، اثر شهید اول. شروح زیادی بر الفیه شهید نوشته شده که گاه به بیش از بیست شرح و تعلیقه خطی و چاپی می‌رسد و این امر دلالت بر برکت این کتاب دارد. این شرح در شیوه نگارش بر همان روش متداول کتاب‌های فقهی سیر کرده است؛ و فی‌الجمله شرحی وافی بر مطلوب است. عذر بر عدم احاطه به تمام جوانب مسائل و فروع در آن این است که بنیان این شرح بر اختصار گذاشته شده و نویسنده آن در هنگام املایش، معتکف در مسجد کوفه بوده و هیچ کتاب یا مرجع دیگری در دسترس او نبوده، بلکه وی آن را از روی حافظه بر طلابش املا کرده است. البته این امر نشان، ضعف این کتاب نیست، بلکه فخری برای نویسنده آن است؛ به دلیل حضور مطالب در ذهن وی و استحضار اخبار در حافظه‌اش. همچنین احاطه وی بر مباحث فقهی و ادله.

محقق، تصحیح و تحقیق این اثر را از روی دو نسخه خطی که در دسترسش قرار گرفته بوده، انجام داده است؛ اولی نسخه کتابخانه آستان مقدس رضوی به خط شیخ جمال‌الدین بن شیخ حاج شمس‌الدین محمد بن عرندس در سال 903ق، است که به‌عنوان نسخه اصل در این تحقیق بر آن اعتماد شده و تصویری از آن در مؤسسه ام‌القری موجود است. این نسخه با حرف «ق» رمزگذاری شده است. نسخه دوم، متعلق به کتابخانه مرکز تبلیغ اسلامی است که در سال 1312ق، نگاشته شده و تصویر آن نیز در مؤسسه مذکور موجود است.

وجیه بن محمد متذکر می‌شود که پس از مقایسه میان نسخه‌های مذکور، فرق قابل‌ذکری میانشان نیافته است.

از جمله کارهای محقق این اثر بر روی آن، می‌توان عملیات رایج در تحقیق مانند مقابله و تصحیح املایی و تقویم انشایی و استخراج مصادر و رد اقوال به صاحبانشان و عنوان گذاری مباحث و سایر امور را نام برد. وی متذکر می‌شود که گاهی به جهت ضرورت برای تکمیل متن، عباراتی را به آن افزوده است و آن را میان پرانتز قرار داده است.

وی به جهت ایضاح برخی معانی و... در حاشیه کتاب، تعلیقات و تحقیقاتش بر برخی مسائل کتاب را ذکر کرده است.

در صفحات 23 تا 26 کتاب، رونوشتی از نسخ خطی کتاب ارائه شده است. خود ابن ابی جمهور در مقدمه‌ای که بر کتاب نوشته، متذکر می‌گردد که این اثر را به درخواست برخی از طلاب علوم دینی درباره استنباط ادله متعلق به نماز و شرایط آن نوشته است. او می‌نویسد: «فلما طال منه الإلحاح و الطلب و كثر مني الجنوح و الهرب عرّض لي بالمكاشفة و المناقشة و صرّح لي بالقراءة و المباحثة...»؛ طلب آنان به حدی شد که راهی برایم نگذاشت که مطالب «الألفية في الصلاة الفرضية» را تقریر نموده و مقاصد آن را تحریر نمایم و... پس‌ازآن، عزمم را جزم این کردم که این امر را ارتقا بدهم و ازاین‌رو آغاز به شرح این رساله کردم. ولی در آن زمان که به کارهای متفاوتی اشتغال داشتم و ذهنم درگیر کارهای متعددی بود، گذر روزگار این کار را برایم به دست فراموشی سپرد تا اینکه در هنگامی‌که با جماعت دوستان در ایام اعتکاف در حرم علوی کوفی جمع شدیم، یادم آمد که قرار داشتم چنین کاری را انجام دهم. جماعت طلاب و دوستان نزدیکم نیز با یادآوری این امر، دوباره درخواستشان درباره شرح کتاب را بر من تکرار کردند و در آنجا بود که من به درخواستشان پاسخ دادم و نقصان مواردی را که پیش‌تر گفته بودم، کامل و امر را تمام کردم؛ و آن را «المسالك الجامعية في شرح الرسالة الألفية» نامیدم و آن را به جماعت دوستان هدیه کردم.

منابع مقاله

مقدمه‌های محقق و نویسنده کتاب.