تاریخ و عقاید اسماعیلیه
| تاریخ و عقاید اسماعیلیه | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | دفتری، فرهاد (نویسنده) بدره‌ای، فریدون (مترجم) |
| ناشر | نشر و پژوهش فرزان روز |
| مکان نشر | تهران - ایران |
| سال نشر | 1386 ش |
| چاپ | 5 |
| شابک | 964-6138-41-1 |
| موضوع | اسماعیلیه - عقاید
ایران - تاریخ - اسماعیلیان، 483 - 654ق. کلام اسماعیلیه |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | BP 215 /د7ت2 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
تاریخ و عقاید اسماعیلیه از آثار متخصص مشهور فرقه اسماعيليه دكتر فرهاد دفترى (متولد تهران و گفته شده: بروكسل- 1317ش) است كه به لاتين نگارش شده و دكتر فريدون بدره‌اى (متولد کرمانشاه 1315ش) به فارسی ترجمه كرده است. در اين اثر، تاريخ و انديشه‌هاى فرقه اسماعيليه به صورت تفصيلى از آغاز تا امروز مورد بحث و بررسى علمى قرار گرفته است. مترجم كه آثار فراوانى را در كارنامه خود دارد ترجمه‌اى سليس و روان از اين اثر به دست داده است.
ساختار
اين كتاب از سه مقدمه (مترجم، نویسنده و ويلفرد مادلونگ) و هفت فصل به ترتيب ذيل تشكيل شده است: 1. پيشرفت غربیان در مطالعات اسماعيلى، 2. منشأ و تحوّلات اوليه مذهب تشيع، 3. اسماعيليه نخستين، 4. اسماعيليه فاطمى، 5. اسماعيليه مستعلوى، 6. اسماعيليه نزارى در دوره الموت، 7. اسماعيليه نزارى بعد از دوره الموت.
گزارش محتوا
درباره روش و محتواى اين اثر چند نكته گفتنى است:
- مترجم در مقدمه با بيان مطالبى بر اين نكته تأكيد كرده كه نویسنده ترجمه فارسی را ملاحظه كرده و در مواردى نسبت به متن انگليسى حذف و تغييراتى متناسب با آشنايى ایرانيان به‌ويژه شیعیان انجام داده است.[۱]
- نویسنده كه ایرانى تبار است در مقدمه جامعى كه به زبان فارسی براى ترجمه حاضر نوشته- بر چند نكته تأكيد كرده است: 1- اسماعيليّه يكى از فرق مهم شيعه است كه پس از اثنى‌عشريه بيشترين تعداد پيروان را در ميان شیعیان جهان دارد. 2- اسماعيليان، كه در طول تاريخ دوازده قرنى خود به شاخه‌هاى متعدد منقسم شده و اغلب به صورت مخفيانه و جماعت‌هاى پراكنده با زبانها و نژادهاى متفاوت خود در پهناى دنياى اسلام مى‌زيسته‌اند، اكنون در بيش از بيست‌وپنج كشور در آسيا و آفريقا و اروپا و آمريكاى شمالى پراكنده هستند. 3- اسماعيليان تاريخ بسيار پرحادثه‌اى داشته‌اند. آنها دو بار در قرون وسطا، طى دوره‌هاى خلافت فاطميان و دولت نزاريان، موفق به تأسيس حكومت‌هاى مستقل خود شدند و از قدرت سياسى قابل توجهى بهره‌مند گشتند. 4- از آغاز ظهور خود در اواسط قرن دوم هجرى/ هشتم ميلادى، اسماعيليان در زمينه‌هاى اصول عقايد مذهبى و تفكر فلسفى نيز فعالیت‌های چشمگيرى داشته‌اند؛ به‌طورى كه بسيارى از داعيان و علماى آنها در زمره دانشمندترين متفكران اسلامى قرار داشته‌اند. 5- اين كتاب مرورى است بر تاريخ و عقايد اسماعيليّه از ظهور اين فرقه و دوره اسماعيليان نخستين تا عضر حاضر. 6- اسماعيليان كه از اختلاف بر سر جانشينى امام جعفر صادق(ع) در 148هجرى از ديگر شیعیان امامى در كوفه جدا گشتند، در مدتى نسبتاً كوتاه نهضت انقلابى مهمى را بنيان نهادند كه هدف اصلى سياسى- مذهبى آن براندازى حكومت عباسيان غاصب بود كه مانند امويان همچنان خاندان على ابن ابى‌طالب(ع) را از رهبرى جامعه مسلمانان محروم نگهداشته بودند و شیعیان و امامان آنها را مورد ظلم و ستم قرار مى‌دادند. 7- دعوت اسماعيليّه، كه در آغاز گسترش عدل را تحت حكومت قريب الوقوع امامى از اعقاب اسماعيل، فرزند ارشد امام صادق(ع)، نويد مى‌داد و مسلمانان را به حمايت از آن امام فرا مى‌خواند، به سرعت پيروان زيادى، در ایران و عراق و شام و يمن و عربستان شرقى (بحرين) و شمال آفريقا به دست آورد و بالاخره توفيق يافت كه در 297ق خلافت فاطميان را به رهبرى امام اسماعيلى در افريقيه، پايذارى كند. 8- دوره فاطمى در واقع «عصر طلايى» تفكر و ادبيات اسماعيلى بود كه طى آن داعيان و متكلمان اسماعيلى كتب و رسائل زيادى در علوم مختلف اسلامى تأليف كردند؛ جنبه‌هاى بارز تفكر باطنى اسماعيليّه در مباحث گوناگون، از جمله جهانشناسى و تعبير ادوارى تاريخ و تأويل، در اين آثار به تفصيل تجلى يافته است. در زمينه‌هاى سياسى و اقتصادى نيز فاطميان تا مدتى رقباى عمده خلفاى عباسى محسوب مى‌شدند، ولى به علل مختلف، به‌خصوص خصومت علنى قرمطيان بحرين كه قبلاً از نهضت اسماعيليّه جدا شده بودند، هرگز نتوانستند اقتدار سياسى خود را رسماً به سرزمين‌هاى واقع در شرق شام گسترش دهند؛ اگر چه در آن مناطق دوردست نيز همواره گروه‌ببهاى كثيرى به مذهب اسماعيلى مى‌گرويدند. 9- نهضت اسماعيليّه در 487ق با مهم‌ترين بحران داخلى خود مواجه گشت كه بار ديگر مربوط به اختلاف در مسئله جانشينى امام بود؛ در آن سال، اسماعيليان به دو شاخه مستعلويّه و نزاريّه منقسم شدند. خصومت بين اين دو جناح اصلى اسماعيليّه كه مدتها ادامه داشت به تضعيف موقعيت كلى نهضت اسماعيليّه در برابر دنياى اهل سنت انجاميد. 10- اسماعيليان مستعلوى، كه ابتدا از حمايت رسمى دولت فاطمى برخوردار بودند و وارث سازمان و تشكيلات مركزى دعوت اسماعيليان فاطمى در قاهره شدند، بعداً گرفتار انشعابات اصلى و فرعى خود گرديدند. در هرصورت، پس از انقراض سلسله فاطمى در 567ق مستعلويان هرگز نتوانستند قدرت سياسى مستقلى كسب كنند.[۲]
- نویسنده تأكيد كرده است كه: پيشرفت جديد مطالعات اسماعيلى، شايد بيش از هريك از زمينه‌هاى قابل قياس ديگر مطالعات اسلامى، مديون كوشش‌هاى گروه كوچكى از دانشمندان بوده است. پيشگامان غربى در اين زمينه عبارتند از: رودولف اشتروتمان (1877- 1960م)، لوئى ماسينيون (1883- 1962م)، ماريوس كانارد (1888- 1982م)، پاول كراوس (1904- 1944م)، هانرى كربن (1903- 1978م)... از جمله مشهورترين پيشگامان شرقى بايد از مرحوم زاهد على (1888- 1958م)، حسین بن فيض اللّه الهمدانى (1901- 1962م)، آصف على اصغر فيضى (1899- 1981م)، محمد كامل حسین (1901- 1961م)، و اخيراً عارف تامر، مصطفى غالب (1923- 1981م)، و عباس همدانى نام برد. اينان، بجز كامل حسین، همه خود اسماعيلى بوده‌اند. سرانجام، بايد از ولاديمير آلکسیويچ ايوانوف (1886- 1970م) ياد كرد كه به صورت و. ايوانوف شناخته‌تر است. ايوانوف، به تنهایى، از مقوله‌اى خاص است، و اين نه تنها به خاطر آن است كه پيشگام‌ترين همه در مطالعات اسماعيلى است، بلكه به خاطر آن نيز هست كه وى همچنين تنها محقق غربى در اين زمينه است كه سرتاسر زندگى علمى خود را در شرق گذرانده است.[۳]
وضعيت كتاب
از امتيازات كتاب حاضر اين است كه نویسنده در مواردى از نقشه جغرافيايى نيز استفاده كرده است.[۴]همچنين نسب‌نامه و شجره امامان و داعيان اسماعيلى را به صورت نمودار آورده است.[۵]ديگر اين‌كه فهرستى از اصطلاحات مرتبط با اسماعيليان با توضيحات مختصر ارائه شده است.[۶]همچنين در بخش‌هایى از كتاب تصاويرى از اماكن و شخصيت‌هاى اسماعيلى آمده است.
فهرست مطالب و تصاوير در ابتداى كتاب آمده است. در انتهاى اثر نيز فهرست اصطلاحات، يادداشت‌ها، كتاب‌نامه كتب فارسی و عربى، و نمايه الفاظ و اصطلاحات ذكر شده است. در بخش يادداشت‌هاى كتاب چاپ‌ها و ترجمه‌هاى مختلف منابع معرفى شده است.
پانويس
منابع مقاله
مقدمات و متن كتاب.