کمیته مجازات و خاطرات عمادالکتاب

    از ویکی‌نور
    ‏کمیته مجازات و خاطرات عمادالکتاب
    کمیته مجازات و خاطرات عمادالکتاب
    پدیدآورانعما‌دالکتا‌ب‌، محمدحسين‌ (نویسنده)

    مرادي‌نيا، محمدجواد (به کوشش)

    کمره‌اي، محمد (نویسنده)
    ناشراساطير
    مکان نشرايران - تهران
    سال نشرمجلد1: 1384ش ,
    موضوعانجمن‏های سري - ايران

    عماد الکتاب، محمد حسين، 1247؟ - 1315 - خاطرات

    کمره‏‌اي، محمد، ???? - ???0 - خاطرات

    کميته مجازات
    زبانفارسی
    تعداد جلد1
    کد کنگره
    ‏‏DSR‎‏ ‎‏1458‎‏/‎‏8‎‏ ‎‏/‎‏م‎‏4‎‏ک‎‏8
    نورلایبمطالعه و دانلود pdf

    کمیته مجازات و خاطرات عمادالکتاب، خاطرات محمدحسین ‎‎خان‎ قزوینی، ملقب به عمادالکتاب، عـضو کـمیته مـجازات است که به اهتمام «محمدجواد مرادی‌نیا» منتشر شده است. نگارنده برای کامل کردن این مجموعه بخش‎های دیگری را به آن افزوده است تا خواننده به چهره‌ای شفاف‎تر از جریان کمیته مجازات و حامیان و مخالفان آن دست یابد.

    خاطرات عماد را باید منبعی ارزشمند برای پژوهش در زوایای تاریک یکی از پدیده‌های قابل‌توجه تاریخ‎ معاصر ایران، یعنی فعالیت‎های «کمیته مجازات» دانست کـه عـمادالکتاب این خاطرات را با خط زیبای نستعلیق خود بر‎جای گذاشته است.

    ساختار

    کتاب مشتمل بر پیشگفتار و هفت بخش است که به‌ترتیب عبارتند از: تا‎ریخچه کمیته مجازات و زندگی‌نامه عماد، متن خاطرات عماد، دست‎نویس خاطرات عماد، کمیته مجازات در خاطرات کمره‌ای، گویاسازی، بیانیه‌های کمیته و روزشمار حوادث مهم.

    گزارش محتوا

    آنچه پیش رو دارید خاطرات محمدحسین خان قزوینی، ملقب به عمادالکتاب، عضو کمیته مجازات است؛ کسی که به اتهام عضویت در گروهی تروریستی و مشارکت در قتل سیاسی تنی چند از رجال پایتخت قاجاری، مدتی را در سیاه‎چال‎های مخوف نظمیه تهران معروف به محبس، سپری کرده و تنها زمانی طعم رهایی را چشید که اوضاع زمانیه کاملاً دگرگون گشته، قدرتمندان پیشین جای خود را به چهره‌هایی جدید سپرده بودند[۱].

    عمادالکتاب باآنکه در شمار بنیان‎گذاران کمیته مجازات محسوب نمی‌شود و حتی در تصمیم‌گیری و تصمیم‎سازی‌ها نیز علی‌الظاهر تعیین‌کننده نبوده است، اما ازآنجاکه مهره‌های اصلی تشکیلات جان سالم از محبس بیرون نکشیده و طبعاً توفیق نگارش باورها، دیده‌ها و شنیده‌های خود را نیافتند، باید خاطرات عماد را مغتنم دانست و آن را به‌مثابه منبعی اصلی برای جستجو در زوایای تاریک یکی از پدیده‌های قابل توجه تاریخ معاصر ایران پذیرفت[۲].

    آنچه اکنون از خاطرات عماد در دست است، قریب به هشتاد صفحه بوده و صفحاتی چند از مکتوبات به دلایلی که بر ما روشن نیست، از مجموعه جدا افتاده و مفقود شده است. اما بااین‌حال اوراق موجود نیز ارزش خود را دارا بوده و اطلاعاتی باارزش و بعضاً منحصربه‎فرد از این جریان تاریخی را که عماد به او تعلق داشته، برملا می‌سازد. عمادالکتاب در این خاطرات که با خط زیبای نستعلیق از خود بر‎جای گذاشته، به موضوعاتی پرداخته که برخی از آنها از این قرار است:

    1. بیان مختصری از زندگی خود تا قبل از گرفتاری؛
    2. اشاره‌ای کوتاه به سوابق آزادی‌خواهی خود؛
    3. شرح دقیق ماجرای بازداشت؛
    4. توصیف جزئیات محبس هولناک نظمیه؛
    5. توضیح شرایط سیاسی ایران در سال‎های جنگ جهانی اول و فراهم شدن زمینه شکل‎گیری کمیته مجازات؛
    6. نحوه شکل‎گیری و بسته شدن نطفه کمیته مجازات و اشاره به سرخوردگی سیاسی مبارزان و مجاهدانی که شکست‎خورده از جنگ با روس‎ها به تهران بازگشتند؛
    7. صورت جلسات، نحوه ترورها، بروز اختلاف داخلی و چگونگی باز شدن پای خودش به کمیته در جریان حکمیت در یک مورد از این اختلاف؛
    8. اشاره‌ای گذرا به جریان دمکرات‎های تشکیلی و ضد تشکیلی، ابراز تنفر از تشکیلی‌ها و تمجید از ضد تشکیلی‌ها[۳].

    اوایل شهریور 1295ش، درحالی‌که دنیا در انتظار پایان جنگ عالم‌گیر اول بود و ایران نیز در تب‎وتاب ناشی از ورود ناخواسته به عرصه کشاکش قدرت‎های بزرگ جهان می‌سوخت، مردم تهران نظاره‌گر تولد جمعیتی مخوف و تروریستی به نام کمیته مجازات بودند؛ جمعیتی که پس از انجام دو، سه عملیات آدم‌کشی، نامش لرزه بر اندام دولت‌مردان می‌انداخت. در آن سال زمام دولت ایران در دست میرزا حسن‎ خان ملقب به وثوق‎الدوله بود؛ کسی که آشکارا در همه محافل، انگلیسی‌اش می‌خواندند. کمیته مجازات از بدو اولین ترور تا حدود چهارده ماه که توانست مخفیانه ادامه حیات دهد، پنج تن از رجال سیاسی - مذهبی پایتخت را به کام مرگ فرستاد[۴].

    نگارنده برای کامل کردن این مجموعه، بخش‎های دیگر را به آن افزوده است تا خواننده به چهره‌ای شفاف‎تر از جریان کمیته مجازات و حامیان و مخالفان آن دست یابد. یادداشت‎های سید محمد کمره‌ای که شرح پیگیری‌های مستمر او را برای نجات محبوسین کمیته مجازات و اتفاقات جالبی که در این مسیر رخ داده در بر دارد، از جمله مواردی است که از کتاب حجیم خاطرات وی استخراج و با ترتیب زمانی در ادامه این کتاب گنجانده شده است. اهمیت این یادداشت‎ها زمانی روشن می‌شود که بدانیم در آن ایام، برخی، کمیته مجازات را به نام دسته کمره‌ای می‌شناختند. عزم راسخ کمره‌ای برای آزادی اعضای کمیته از زندان که در جای‌جای خاطرات وی مشهود است، او را حتی چندین بار نزد بزرگ‎ترین دشمن کمیته مجازات، یعنی میرزا حسن ‎خان وثوق‎الدوله (رئیس‌الوزراء) کشاند تا علاوه بر میانجی‌گری برای این امر مبلغی نیز به‌عنوان کمک‎هزینه برای خانواده زندانیان از وثوق بگیرد. کمره‌ای، اعضای اصلی کمیته مجازات را وطن‎خواهانی می‌دانست که فقط و فقط برای پاک‎سازی جامعه از شر نوکران اجنبی (روس و انگلیس) دست به سلاح برده، اقدام به ترور کرده بودند. وی حتی با برخی از آنها سوابق دیرین مبارزاتی داشت؛ مانند سابقه عضویت با ابوالفتح‎زاده در انجمن مخفی بین الطلوعین در جریان انقلاب مشروطه. کمره‌ای تا آخر، مدافع مجازاتیان باقی ماند؛ هرچند شکل‎گیری جریانات پرسروصدا و جدیدتری همچون عقد قرارداد 1919م، عملاً به بحث‎های مرتبط با کمیته مجازات خاتمه داده بود[۵].

    شرح حال چند تن از رجال مرتبط با موضوع کمیته مجازات که نام آنان در این کتاب آمده است، بیانیه‌های کمیته، روزشمار وقایع مهم سال‎های 1295 تا 1300ش و تعدادی تصویر از دیگر اضافات کتاب حاضر است[۶].

    وضعیت کتاب

    فهرست مطالب در ابتدای کتاب و نمایه و تصاویر در انتهای اثر ارائه شده است.

    پانویس

    1. ر.ک: غلام‎حسین‌پور، زهرا، ص117؛ پیشگفتار، ص13
    2. ر.ک: پیشگفتار، ص13
    3. ر.ک: همان، ص14-13
    4. ر.ک: متن کتاب، صفحه19
    5. ر.ک: پیشگفتار، ص15-14
    6. ر.ک: همان، ص15

    منابع مقاله

    1. پیشگفتار و متن کتاب.
    2. غلام‎حسین‌پور، زهرا، «معرفی تازه‌های کتب اسناد تاریخی موجود در کتابخانه شماره یک مجلس شورای اسلامی»، پایگاه مجلات تخصصی نور، پیام بهارستان، شهریور 1384، شماره 51، صفحه 114 تا 120.

    وابسته‌ها