بنت‌الشاطی، عایشه

نام	بنت‌الشاطی، عایشه
نام‌های دیگر	عايشه بنت الشاطي عايشه عبدالرحمن عبد الرحمان، عايشه
نام پدر	عبدالرحمن
متولد	1292ش / 1332ق / 1913م
محل تولد	دمیاط کشور مصر
رحلت	/ 1419ق / 1998م
اساتید
برخی آثار	اعجاز بیانی قرآن الإعجاز البياني للقرآن و مسائل ابن الازرق، دراسة قرآنیة لغوية و بيانية مقدمة ابن الصلاح و محاسن الاصطلاح
کد مؤلف	AUTHORCODE01145AUTHORCODE

عایشه بنت‌الشاطی (متولد 1913م)، از اندیشمندان جهان عرب و قرآن‌پژوهان معاصر‎ و متأثر از مکتب ادبی امین خولی در تفسیر می‌باشد که کتاب «التفسير البياني للقرآن الكريم»، از مهم‎ترین آثار اوست.

معرفی

عایشه عبدالرحمن، معروف به بنت‌الشاطی، از اندیشمندان جهان عرب و قرآن‌پژوهان معاصر‎ است که آرای قرآن‌شناختی او در چند دهه اخیر همواره مورد توجه‎ دانشمندان و محققان در حوزه‎ قرآن‎‎شناسی بوده است. مطابق آنچه خود او گفته، در روش تفسیر از مکتب ادبی، که استادش امین خولی آن را ترویج می‌کرد، تأثیرپذیر بوده است. بنابراین می‌توان گفت که‎ کتاب «تفسیر بیانی»، که یکی از مهم‎ترین آثار اوست، حاصل باروری اندیشه او با آموزه‌های امین خولی است. مهم‎ترین مبانی و اصول قرآن‌شناختی وی در این تفسیر عبارتند از: وحدت موضوعی سوره‌های دفعی‌النزول و هر‎یک‎ از واحدهای نزول در دیگر سوره‌ها؛ عدم وجود ترادف در قرآن؛ عدم تحمیل قواعد دستوری بر قرآن؛ تأکید بر روش مراجعه متقابل (داور قرار دادن سیاق آیات در فهم‎ نصوص‎ قرآن)^[۱].

تولد، خانواده

او در‎ سال‎ ١٩١٣م، در شهر دمیاط از کشور مصر‎، دیده‎ به جهان گشود. پدرش شیخ محمدعلی عبدالرحمن از روحانیان دانشگاه الازهر بشمار می‌رفت.

تحصیل

عایشه، پس از گذراندن‎ دوران‎ خردسالی‎، علوم مقدماتی، ادبیات عرب و قرآن را نزد پدرش به‌خوبی فراگرفت و پس از مدتی، لیاقت و کاردانی خود را نشان داد‎ و در‎ سال‎ ١٩٢٩، به دریافت گواهی «الكفاة» (آموزش خانگی) و رتبه اول آن در‎ سطح‎ کشور مصر موفق شد^[۲].

وی تحصیلات کلاسیک خود را ادامه داد و در سال ١٩٣١، موفق به‎ اخذ‎ مدرک‎ دیپلم گردید. نبوغ و استعداد ذاتی، او را به عرصه فرهنگ و مطبوعات کشاند‎ و به‎ این‎ علت که خانواده‌اش با ورود او به این عرصه مخالف بودند، برای خود نام‎ مستعار‎ «بنت‎‎الشاطی= دختر ساحل» را برگزید، تا خانواده‌اش او را نشناسند. وی در سال ١٩٣٦‎ به‎ دانشگاه فؤاد اول (قاهره کنونی) وارد شد و در رشته ادبیات عرب مشغول به‎ تحصیل‎ گردید‎^[۳].

وی پس از چهار سال تلاش علمی، در سال ١٩٣٩، با موفقیت، مدرک لیسانس‎ را‎ دریافت کرد و پس از دو سال در ١٩٤١ فوق لیسانس خود را با‎ موفقیت‎ دریافت‎ نمود و نیز به‌عنوان رتبه اول دانشگاه برگزیده شد. پس‎ از‎ آن، دو سال بعد مدرک دکترای خود را در رشته ادبیات عرب‎، با‎ ارائه‎ پایان‌نامه‌ای درباره «ابوالعلاء معری» دریافت نمود. او در زمینه علوم قرآنی نیز محققی ژرف‌اندیش‎ و مدتی‎ استاد‎ پژوهش‎های قرآنی در دانشکده شریعت و دارالحدیث بود و از افتخارات او این‎ است‎ که عضوی از اعضای «مجمع البحوث الإسلامية» بود^[۴].

ارتباط تنگاتنگ‎ مباحث‎ قرآنی با مباحث ادبی از نظر بنت‌الشاطی به‌گونه‌ای است‎ که‎ می‌گوید: «وقتی علوم عربی تدریس می‎‎کردم،‎ آن‎ را با بیان قرآنی استوار می‌ساختم‎ و بعدا‎ که مباحث قرآنی را تدریس می‌کردم، آن را با علوم عربی استوار‎ می‎‎کردم»^[۵].

پیشینه‎‎ها‎ و علایق ادبی‎ بنت‌الشاطی‎ سبب شد که وی در دوران‎ تحصیل‎ در دانشکده ادبیات دانشگاه قاهره علاقه‌مند و تا حدی شیفته درس‎های امین‎ خولی‎ (١٨٩٥-‎١٩٦٦) شود و در مطالعات قرآنی‎ بعدی خود روش و مکتب‎ ادبی‎ را در تفسیر برگزیند که‎ بنیان‌گذار‎ آن امین خولی بود. او در ١٩٤٥ با امین خولی ازدواج کرد و همواره از‎ او‎ متأثر ماند؛ به‌گونه‌ای‎ که‎ غالب‎ تألیفات خود را‎ به‎ وی اهدا کرد. از‎ سال‎ ١٩٧٠ بنت‌الشاطی تلاش علمی خود را صرفا مصروف پژوهش‎های قرآنی کرد^[۶].

آثار

بنت‌الشاطی بیش از ٦٠‎ اثر‎ در زمینه‎‎های‎ مختلف،‎ از قبیل: ادبیات، فقه‎، قرآن، تاریخ، رجال و سیره دارد که مهم‎ترین آنها «التفسير البياني للقرآن الكريم» می‌باشد‎ که‎ در دو مجلد و بر اساس بخش‎‎های‎ اصلی‎ مفاهیم‎ روش‎شناختی‎ استادش طراحی شده‎ است‎. جلد اول آن به تفسیر هفت سوره کوتاه از جزء آخر قرآن می‌پردازد که عبارتند‎ از‎: ضحی‎، شرح، زلزله، عادیات، نازعات، بلد، تکاثر. جلد‎ دوم‎ آن‎ نیز‎ هفت‎ سوره‎ کوتاه دیگر را شامل می‌شود: علق، قلم، عصر، لیل، فجر، همزه و ماعون. روش وی بنا به تصریح خودش بر اساس همان روشی است که استادش آن‎ را تفسیر ادبی نامیده است^[۷].