هداية الأصول (شرح فارسی باب حادی‌عشر)
| هداية الأصول | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | مؤلف ناشناخته (قرن 10ق) (نویسنده)
حلی، حسن بن یوسف (نویسنده) تاجبخش، اسماعيل (مصحح) |
| عنوان‌های دیگر | الباب الحادي عشر. شرح شرح فارسی بر باب حادي عشر |
| ناشر | مجلس شورای اسلامي، کتابخانه موزه و مرکز اسناد |
| مکان نشر | ايران - تهران |
| چاپ | 1 |
| موضوع | حلي، حسن بن يوسف، 648 - 726ق. الباب الحادي عشر - نقد و تفسير کلام شيعه اماميه - قرن 8ق. - نقد و تفسير |
| زبان | فارسی عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | BP 210/5 /ع8 ب20422 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
هداية الأصول، شرح فارسی باب حادی‌عشر ابومنصور حسن بن یوسف بن مطهر حلی، معروف به حلی (وفات 726ق) است. نگارنده این اثر، مؤلفی ناشناس به نام «هدایت‌الله» است که از شرح زندگانی و میزان دانش او اطلاع دقیقی در دست نیست. تاریخ تألیف این شرح آنگونه که از آخر کتاب برمی‌آید، دوم ذ‌ی‌قعده 981ق، است[۱].
کتاب با کوشش دکتر اسماعیل تاجبخش، تصحیح و چاپ شده است.
کتاب باب حادی‌عشر از منابع و متون کلاسیک علم کلام بشمار می‌آید. این کتاب دو شرح بسیار مشهور دیگر نیز دارد: «النافع يوم الحشر» نگاشته فاضل مقداد و «مفتاح الباب» اثر مخدوم حسینی که این دو شرح به کوشش دکتر مهدی محقق تحقیق و منتشر شده است[۲].
اثر حاضر، یعنی «هداية الأصول»، از نسخه‌های منحصربهفردی است که مجموعاً دارای پنجاه صفحه و هر صفحه حدود بیستودو سطر است[۳].
شارح در گزارش باب حادی‌عشر به زبان فارسی، بیش از هر چیز از دو شرح فاضل مقداد و مخدوم حسینی و سخنان خواجه طوسی در «تجريد الاعتقاد» سود جسته است؛ اما سخن او در پاره‌ای موارد، دشوار و پیچیده و نامفهوم است که مصحح در حد توان خویش پاره‌ای از آنها را باز نموده است[۴].
گفتنی است که کاتب نسخه، کمسواد و بی‌دقت بوده است و خواننده گرامی در جایجای کتاب، این ضعف و کاستی را ملاحظه خواهد نمود و اگر شرح فاضل مقداد و مخدوم حسینی نبود، تصحیح این کتاب ناممکن به نظر می‌رسید[۵].
«هداية الأصول»، برخلاف شرح مخدوم حسینی، شرح مزجی نیست، بلکه شرحی است بر مبنای «قال» و «أقول» که گاهی نقد آرای فلاسفه و متکلمان اشعری و معتزلی نیز در آن دیده می‌شود. هدف هدایت‌الله آن است که از عقاید کلامی شیعه، عالمانه دفاع کند. او خود شیعه است و شیعیان را «فرقه ناجیه» می‌نامد[۶].
چند نکته:
- از ویژگیهای نثری این کتاب آن است که همچون پاره‌ای از متون قدیم، واژه «چنانچه» در همه جای کتاب، در معنای موصولی و به معنی «چنان‌که» به‌کار رفته است و معنای شرطی به معنای «اگر» ندارد.
- عبارت «هر محل که» به معنای «هرگاه»، «هرجا» و «اگر» بسیار به‌کار رفته است.
- واژه‌هایی همچون لغة، معرفة، جهة و علة در متن به‌ترتیب به‌صورت لغت، معرفت، جهت و علت و واژه آینه به شکل «آئینه» به‌کار رفته است.
- ازآنجاکه تنها یک دستنوشت از این اثر شناخته شده، مبنای تحقیق ما بر همین دستنوشت بوده که در پاورقیها از آن با حرف رمز «س» یاد شده و برای سهولت مراجعه با شماره‌های داخل دو قلاب، به صفحات آن اشاره شده است.
- مصحح کتاب در پاورقی صفحه اول کتاب، وجه تسمیه باب حادی‌عشر را توضیح داده تا وجه تسمیه «هداية الأصول» نیز روشن شود[۷].
فهرست مطالب در ابتدای کتاب و فهارس آیات، روایات، کسان و مطالب کتاب در انتهای آن ذکر شده است. در پاورقیهای کتاب، اختلاف نسخ، معانی آیات و توضیح برخی از عبارات ذکر شده است.
در آغاز کتاب، مقدمه‌ای از سید محمدعلی احمدی ابهری، رئیس کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، درباره نسخه‌های خطی کتابخانه مجلس شورای اسلامی، از جمله نسخه خطی کتاب حاضر و همچنین فعالیتهای آن کتابخانه در زمینه تصحیح و احیای نسخ خطی، درج شده است.
پانویس
منابع مقاله
مقدمه مصحح و متن کتاب.