دیوان وحدت کرمانشاهی

‏دیوان وحدت کرمانشاهی
پدیدآوران	وحدت، طهماسیقلی بن رستم (نويسنده)
ناشر	ما
مکان نشر	ايران - تهران
سال نشر	مجلد1: 1372ش ,
موضوع	شعر فارسي - قرن 13ق.
زبان	فارسی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏‏PIR‎‏ ‎‏7517‎‏ ‎‏/‎‏د‎‏9

دیوان وحدت کرمانشاهی، اثر طهماسب‎قلی بن رستم (متوفی 1310ق) معروف به وحدت، کتابی است یک‎جلدی به زبان فارسی و منظوم با موضوع ادبیات فارسی و عرفان. این اثر شامل دیوان اشعار وحدت کرمانشاهی از روی نسخه کریم حامد است که به همت احمد کرمی به چاپ رسیده. وحدت در اشعارش، بیشتر پیرو حافظ بوده است.

ساختار

کتاب دارای مقدمه به قلم احمد کرمی، غزلیات (60 غزل از وحدت)، رباعیات و دوبیتی‎های شاعر است.

گزارش محتوا

وحدت، علاوه بر ارشاد سالکان طریقت، گاه‎گاهی اشعاری می‌سروده ولی درصدد جمع‎آوری آن‎ها نبوده به همین جهت بسیاری از اشعارش پراکنده شده است. دوستان وی مصمم شدند اشعارش را گردآوری کرده و چاپ کنند. ولی به بیش از پنجاه غزل که برخی از آن‎ها نیز کامل نبوده دسترسی پیدا نمی‌کنند. آن اشعار را یکی از شاگردانش به نام حسین حسینی که یکی از فقرای نعمت‎اللهی بوده به کتابت درمی‎آورد و برای چاپ در اختیار کتاب‎فروشی شهشهانی می‌گذارند و برای اولین مرتبه چاپ می‌شود. بعدها، شخصی به نام کریم حامد به تعدادی دیگر از اشعار وحدت دسترسی یافته و به خط خود و با ترتیبی دیگر می‌نویسد. از روی نسخه مذکور، آقای علی عریانی از خوشنویسان معاصر، نسخه‌ای دیگر به خط خود فراهم می‎آورد. هر دو نسخه در اختیار احمد کرمی قرار گرفته و وی این نسخه از کتاب را از روی نوشته کریم حامد تهیه و آماده چاپ کرده است و ابراز امیداواری کرده که در فرصتی مناسب نسخه دیگر یعنی نسخه علی عریانی را هم بتواند آماده چاپ کند.

وحدت، از سالکانی بوده که از مکتب حافظ پیروی می‌کرده. توجه وی به طریقه حافظ در سروده‌هایش مشهود است. در دیوان اشعار وحدت، ابتدا 60 غزل از غزلیاتش ذکر شده، سپس دوبیتی‎ها و رباعی‎هایی چند از وی.

متن اولین غزل وی چنین است:

.

آتش عشقم بسوخت خرقه طاعات را		سیل جنون در ربود رخت عبادات را
مسئله عشق نیست در خور شرح و بیان		به که به یک‎سو نهند لفظ و عبارات را
دامن خلوت ز دست کی دهد آن‎کس که یافت		در دل شب‌های تار ذوق مناجات را
هر نفسم چنگ و نی از تو پیامی دهد		پی نبرد هرکسی رمز و اشارات را
جای دهید امشبم مسجدیان تا سحر		مستم و گم کرده‌ام راه خرابات را
دوش تفرج‎کنان خوش ز حرم تا به دیر		رفتم و کردم تمام سیر مقامات را
غیر خیالات نیست عالم و ما کرده‌ایم		از دم پیر مغان رفع خیالات را
خاک‎نشینان عشق بی‌مدد جبرئیل		هر نفسی می‌کنند سیر سماوات را
بر سر بازار عشق کس نخرد ای عزیز		از تو به یک جو هزار کشف و کرامات را
وحدت ازاین‎پس مده دامن رندان ز دست		صرف خرابات کن جمله اوقات را

وحدت کرمانشاهی غزلی دارد به مطلع:

مقصد من وصل مولای من است

توشه‎ی من نیز تقوای من است‎

که بیت‎الغزل آن این است:

گاه‎گاهی این رکوع و این سجود

کلمینی یا حمیرای من است

معنی این بیت بسیار دقیق و لطیف است. حمیرا نام عایشه (زوجه حضرت رسول) است. به مضمون «إِنْ هُوَ إِلاَّ وَحْيٌ يُوحَى * عَلَّمَهُ شَدِيدُ الْقُوَى» (نجم: 4-5)، پیامبر(ص) در هنگام نزول وحی به مبدأ اتصال تام می‎یافت به حدی که از خودی خود و جنبه بشری تهی می‌شد. پس برای این‎که از آن اوج به مرتبه خلقی برسد و به انجام وظایف پیام‎آوری قیام فرماید، به عایشه می‌فرمود که: ای حمیرا! با من سخن بگوی. در این بیت وحدت کرمانشاهی می‌گوید: نمازگزاردن مرا از اوج توجه و اتصال به‎حق بازمی‌دارد و به مرحله ادای مناسک و تکرار و تلقین آیات و اذکار پایین می‎آورد و این مرتبه‌ای است فوق آنچه مولانا گفته است:

اگر نه روی دل اندر برابرت دارم

من این نماز حساب نماز نشمارم

وضعیت کتاب

فهرست مطالب در ابتدای کتاب آمده و اختلاف نسخ در انتهای آن.

منبع مقاله

1. مقدمه و متن کتاب.
2. امین، حسن، ایران‎شناسی: پاره‌های ایران‎شناسی، حافظ، مهر 1386، شماره 45، درج در پایگاه مجلات تخصصی نور (نورمگز).