مفتون همدانی، میرآقا

    از ویکی‌نور
    سنگ قبر این شاعر در جوار آرامگاه باباطاهر عریان
    نام مفتون همدانی، میرآقا
    نام‌های دیگر ميرآقا مفتون همداني
    نام پدر
    متولد 1268ش
    محل تولد همدان
    رحلت 1334 ش
    اساتید سید تقی قلندر
    برخی آثار دیوان اشعار مفتون همدانی
    کد مؤلف AUTHORCODE48198AUTHORCODE

    میرآقا مفتون همدانی یا سید میر آقا کبریایی(1268-1334ش)، در سال 1268ش در همدان متولد شد. علوم ادب، مقدمات عربی و فنون شعر را از مظهر‎ همدانی و حکمت‎ و منطق را‎ هم‎ از‎ سید تقی قلندر که از دانشوران‎ و حکمای‎ متأخر همدان بود آموخت. مفتون همدانی در انواع شعر تسلط داشت؛ غزل و قصیده و مسمط را خوب می‎گفت ولی بیشتر کار او در‎ شعر قصیده‎سرائی بود. وی در مهرماه 1334 به سن شصت‎ویک سالگی درگذشت. دیوان اشعار مفتون با مقدمه استاد سعید نفیسی منتشر شده است.

    تولد و تحصیل

    مفتون همدانی در اردیبهشت سال 1268ش در همدان متولد شد. نسب او با سی‎وهشت واسطه به امام سجاد(ع) می‎رسد. جد اعلای مفتون به نام میرغایب، عالمی بافضیلت و عارفی صاحب دم بود[۱]‏.

    در‎ آغاز صباوت نزد پدر تلمذ کرده و چندی‎ در‎ مدارس همدان درس خواند سپس به تحصیل علوم ادب و مقدمات عربی نزد «مرحوم مظهر» شاعر‎ استاد همدانی پرداخته و شمه‎‎ای از‎ حکمت‎ و منطق را‎ هم‎ از‎ «سید تقی قلندر» که از دانشوران‎ و حکمای‎ متأخر همدان بود آموخت سپس به تحقیق و تتبع در تاریخ ایران و سبک‎های مختلف‎ نظم‎ پرداخت [۲]‏.

    شعر و شاعری

    معلم، مشوق و مقتدای وی در تاریخ و ادبیات و فنون شعر، مظهر همدانی است که شاعری توانا و حکیمی عارف و دانشمند بود و مفتون همواره از وی با احترام یاد می‌کرد و مقامش را در شاعری می‎ستود و ارج می‎نهاد[۳]‏.

    مفتون در آغاز کار شاعری، نام خانوادگی خود کبریایی را تخلص قرار می‌داد ولی به‎زودی آن را با صلاحدید و انتخاب معلم و استاد بزرگوار خود به مفتون تغییر داد؛ اما تخلص کبریایی را به‎کلی کنار نگذاشته و گاهی نیز به مناسبت مضامین و تناسب وزن و آهنگ اشعار باز هم آن را به‎کاربرده و چندین جا سروده‎های خود را با همان تخلص ختم کرده است[۴]‏.

    وی یکی از اعضاء مؤثر انجمن‎ ادبی همدان شد. انجمن ادبی همدان که در‎ آن‎ هنگام به ریاست مرحوم سید عبدالحسین نیسان شهشهانی تکمیل می‎شد، یکی از بارونق‎ترین‎ و پرکارترین‎ انجمن‎های ادبی ایران بود و علاوه‎ بر‎ مرحوم‎ نیسان شهشهانی که‎ از‎ علما و ادبای جلیل‎القدر‎ بود،‎ استادانی چون مرحوم «غمام»، «شیخ موسی نثری»، «آزاد همدانی» و «بدیع همدانی‎» در‎ آن انجمن عضویت داشتند[۵]‏.

    مفتون در انواع شعر تسلط داشت غزل و قصیده و مسمط را خوب می‎گفت ولی بیشتر کار او در‎ شعر قصیده‎سرائی بود؛ بسیاری از غزل‎های خوب «حافظ» و «شمس» و «صفی» را تضمین کرده و الحق نیکو از عهده برآمده است. در اقسام شعر طبعی قادر و توانا داشت و لفظ‎ها و جمله‎ها را خوب‎ ترکیب‎ می‌کرد و مضمون‎های لطیف و نو و اصطلاح‎های تازه بکار می‎برد و فصیح و استادانه سخن می‎راند. در بعض آثار او ضعف تألیف و حشو و اصطلاحات نامأنوس زیاد به چشم می‌خورد و گاهی ردیف‎های ثقیل در قصاید‎ خود‎ اختیار کرده است؛ ولی آثار خوب او بیشتر است و در ردیف آثار فصیح و خوب ادب این زمان به‎شمار می‎رود و احاطه او را به علوم‎ ادب‎ و عرفان کاملاً حکایت می‌کند[۶]‏.

    در‎ آثار‎ مفتون الفاظ و اصطلاح‎های محلی و عامیانه هم با مهارت بکار برده شده است. مفتون عرفان مشرب و درویش‎مسلک بود. به شعائر مذهبی صمیمانه علاقه داشت و گرد‎ مناهی‎ نمی‎گشت و بسیار پاک‎دل و صریح‎اللهجه‎ بود. از تملق و چاپلوسی سخت تنفر داشت و به صاحبان زر و زور و شاغلان مقام‎های پوشالی اعتنائی نداشت، به‎زحمت کار می‌کرد و با شرافت لقمه نانی به دست می‎آورد و با آزادگی هرچه‎تمام‎تر زندگی را بسر‎ می‎برد‎ و به طبع زبون و جبون دنیاداران خودخواه می‌خندید[۷]‏.

    پایان زندگی

    در اواخر عمر از کار بازماند، چشمش کم‎دید شد و شاگردی داشت‎ که‎ با‎ شیادی مفتون را فریب داد و مایملک او را با یک زمین خشک و لم‎‎‎یزرع به نام مزرعه تعویض کرد‎ و ‎‎پولی از خریدار گرفت و گریخت. مفتون پاک باخته شد و سال‎ها دنبال این مطلب برای‎ احقاق‎ حق‎ خود در دادگستری رفت‎وآمد داشت و عاقبت نتیجه‌ای حاصل نکرد[۸]‏.

    سپس جنگ اخیر پیش آمد و مفتون‎ به حکم قریحه و روح حساس شاعری وارد در سیاست شد و به سرودن قصیده‎های سیاسی آغاز‎ کرد و به همین مناسبت مدتی‎ از‎ همدان به قریه «در جزین» تبعید شد و به جرم آزادی‌خواهی خسارت‎ها دید و مرارت‎ها چشید. پس از بازگشت از تبعید گوشه‎نشینی اختیار کرد و به جمع‎آوری شعرهای خود پرداخت و طبع دیوان خود را آغاز کرد؛ ولی‎ عمرش کفاف این مهم را نداد و در مهرماه 1334 به سن شصت‎ویک سالگی درگذشت و در یکی از اتاق‎های آرامگاه باباطاهر برحسب وصیت خویش به خاک سپرده شد؛ چراکه در حیاتش به «باباطاهر» ارادت خاصی داشت و غالباً ً شب‎های جمعه به زیارت مقبره باباطاهر می‎شتافت و ساعت‎ها در آنجا می‎ماند و با باباطاهر خلوت می‌کرد و ذوق و وجدی به دست می‎آورد و با نشاط روح و انبساط خاطر به شهر‎ مراجعت‎ می‌کرد[۹]‏.

    آثار مفتون همدانی

    دو کتاب وی «دیوان اشعار» و «مثنوی انسان کامل» می‎باشند[۱۰]‏.

    دیوان مفتون پس از فوت او با سعی آقای رضا‎ ایزدی‎ دبیر‎ ادبیات دبیرستان‎های همدان در هشتصدوشش صفحه با‎ مقدمه‎ کوتاهی به قلم ناشر و مقدمه کوتاه‎تری به قلم استاد سعید نفیسی در همدان چاپ و منتشر شد[۱۱]‏.

    پانویس

    1. ر.ک: مفتون، رضا، صفحه هفت
    2. ر.ک: صفایی ملایری، ابراهیم، ص306
    3. ر.ک: مفتون، رضا، صفحه ده
    4. ر.ک: همان، صفحه یازده
    5. ر.ک: صفایی ملایری، ابراهیم، ص306
    6. ر.ک: همان، ص307-306
    7. ر.ک: همان، ص307
    8. ر.ک: همان، ص308-307
    9. ر.ک: همان، ص308
    10. ر.ک: مفتون، رضا، صفحه بیست‎وهشت
    11. ر.ک: صفایی ملایری، ابراهیم، ص309

    منابع مقاله

    1. صفایی ملایری، ابراهیم، «مفتون همدانی»، پایگاه مجلات تخصصی نور: ارمغان، دوره بیست‎وهشتم، مهر 1338، شماره 7، صفحه 304 تا 314.
    2. مفتون، رضا، شرح‎حال مفتون همدانی، مقدمه «دیوان اشعار مفتون همدانی»، تهران، کتاب‎فروشی زوار، چاپ دوم، 1364.

    وابسته‌ها

    دیوان اشعار مفتون همدانی

    مثنوی انسان کامل