تنقيح الأبحاث للملل الثلاث

    از ویکی‌نور
    تنقيح الأبحاث للملل الثلاث
    تنقيح الأبحاث للملل الثلاث
    پدیدآورانابن کمونه، سعد بن منصور (نویسنده)


    کريمي زنجاني‌اصل، محمد (محقق)
    عنوان‌های دیگرالابحاث عن الملل الثلاث
    ناشرانجمن آثار و مفاخر فرهنگي
    مکان نشرايران - تهران
    چاپ1
    شابک964-7874-3-3
    زبانعربي
    تعداد جلد1

    ‎تنقيح الأبحاث للملل الثلاث، نوشته سعد بن منصور، معروف به ابن ‎کمونه، کتابی است با موضوع کلامی که در یک جلد به نگارش درآمده است. محتوای این کتاب تجزیه و تحلیل مباحث اعتقادی سه دین الهی یهودیت، مسیحیت و اسلام است که به زبان عربی نوشته شده است. نویسنده از منظر و دیدگاه فلسفی، مباحث اعتقادی این سه دین الهی را درباره‎ی توحید، نبوت و به‎ویژه اثبات ادعای آنان در خصوص نبوت پیامبر مورد نظرشان را بیان نموده و در ادامه به رد نظریه‎ی ختم نبوت از دیدگاه یهودیت و مسیحیت پرداخته است.

    کتاب، توسط محمد کریمی زنجانی اصل، تحقیق، مقدمه‎نویسی و تعلیقه‎نگاری شده است.

    ساختار

    کتاب، با یک پیشگفتار و یک مدخل آغاز شده و متن اصلی در ضمن یک مقدمه و چهار باب کلی (هرکدام متشکل از بخش‎های گوناگون) عرضه گردیده است.

    برخی از مصادری که مصنف از آن‎ها اخذ مطلب کرده است از این قرار است که در باب اول کتاب از کتب غزالی، شهرستانی، فخرالدین رازی و ابن سینا استفاده شده است. در باب دوم از نصوص تورات و کتب ابن میمون و سموئیل مغربی بهره گرفته شده است. در باب سوم از اناجیل چهارگانه و کتب شهرستانی و... و در باب چهارم از کتب کلامی، تاریخی و فلسفی اسلامی استفاده شده است.[۱].

    گزارش محتوا

    پیشگفتار کتاب که به‎وسیله دکتر مهدی محقق، نگارش یافته است، حاوی مطالب ارزنده‎ای به زبان فارسی است؛ از جمله اینکه در مورد اهمیت و جایگاه فلسفه و سیر فلسفه در مقطعی از تاریخ که در آن اقبال و انکارهایی نسبت به این علم صورت گرفته است، سخن به میان آمده و پس از آن درباره برگزاری همایش قرطبه و اصفهان، بیان می‎دارد که هدف از این کنگره که با همکاری برخی از مراکز علمی تحت عنوان قرطبه و اصفهان تشکیل گردید، آن است که اندیشه نادرستی را که غربیان و به‎تبع آن دانشمندان کشورهای عربی اظهار داشتند، مبنی بر اینکه پس از ابن رشد اندیشه‎های فلسفی و تفکر عقلی در جهان اسلام رو به افول نهاد، از چهره تاریخ فلسفه اسلامی زدوده گردد و با معرفی برخی چهره‎های درخشان این دوره که تاکنون در گوشه‎های فراموشی مانده، ممیزات حکمت متعالیه به دوستداران علوم معقول و اهل فلسفه و عرفان نمایانده شود[۲].

    در مدخل کتاب در مورد زندگی‎نامه ابن کمونه و ویژگی‎های عصری که در آن زندگی می‌کرده است و همچنین اساتید و آثار علمی وی سخن به میان آمده و سپس در مورد روش‎شناسی تألیف کتاب حاضر و خصوصیات و اسلوب آن مطالب مفیدی عرضه شده است.[۳].

    مقدمه مصنف دربردارنده مطالب مفیدی است؛ از جمله اینکه سبب تألیف این کتاب را متذکر شده و فهرست مختصری از ابواب این کتاب را بیان کرده است. نگارنده در مقدمه خاطرنشان کرده است که ابتدا به‎طور اجمالی از احوال نبوت‎ها سخن می‎گویم، سپس آنچه را به هر ملتی اختصاص دارد به‎ترتیب زمانی متذکر می‎شوم (یهویت، مسیحیت و اسلام). وی وعده می‎دهد که اصول اعتقادی هریک از ملل یادشده و ادله مثبته و انتقادیه و ادله مدافعین هرکدام را بیان خواهد کرد و در نقد و نظر در مباحث خود عدالت و وجدان را به‎کار خواهد برد تا بی‎دلیل دینی بر دین دیگر ترجیح داده نشود[۴].

    نویسنده در مقدمه کتاب برخلاف سیره اکثر نویسندگان مسلمان، نام صریح رسول مکرم اسلام(ص)، یعنی محمد را ذکر نکرده است، بلکه اکتفا کرده بعد از حمد و ثنای الهی، به سلام و صلوات بر رسول مصطفی(ص) و آل و اصحاب ایشان؛ مصطفی صفتی عام است که قابل انطباق بر سایر انبیا نیز است.[۵].

    نگارنده در باب اول کتاب، تعریفی از نبوت عامه بیان کرده و آن را عالی‎ترین درجات معرفت بعد از درجات حس و تمییز و عقل دانسته است؛ پس همان طور که انسان در مرحله طفولیت آنچه را که در مرحله تمییز است، درک نمی‌کند و در مرحله تمییز آنچه را که در مرحله عقل است، نمی‎فهمد، در مرحله عقل نیز آنچه را که در مرحله نبوت است، درک نمی‌کند[۶].

    مؤلف، خواص نبوت را سه چیز ذکر می‎‎داند:

    1. قوت نفس؛
    2. قوت نظر و شدت استعداد برای پذیرش علوم از افاضه‎کننده آنها؛
    3. اطلاع از غیب در خواب یا بیداری.

    بر اساس این تقسیم پیامبران الهی به چند دسته تقسیم می‎شوند: دسته اول از آنها هر سه خصوصیت مذکور را دارا هستند، البته با شدت و ضعف در آن؛ دسته دوم از ایشان دارای دو خصوصیت هستند و دسته‎ای دیگر، فقط از یک ویژگی برخوردار می‎باشند[۷].

    سپس مؤلف نظرات سه‎گانه در باب نبوت را متذکر می‎شود و آن اینکه برخی بر این باورند که نبوت، انتخاب و گزینشی است از سوی خداوند و برخی معتقدند که با ریاضت و کسب حاصل می‎شود و برخی هر دو عنصر (گزینش الهی و ریاضت) را دخیل می‎دانند[۸].

    موضوع بعدی بیان اقسام وحی است (در خواب و بیداری و هرکدام، باواسطه یا بی‎واسطه)[۹].

    موضوع ولایت از دیگر بخش‎های این نوشتار است که به اعتقاد مصنف از اقل درجات نبوت محسوب می‎شود و خود دارای دو درجه است. سپس به ذکر مراتب دهگانه برای انبیا و اقسام انبیا در آن مراتب پرداخته شده و درباره معجزه و شرایط پنج‎گانه آن و هفت شک متوجه به آن، مطالبی بیان گردیده است.[۱۰].

    در ادامه در مورد فواید پانزده‎گانه نبوت سخن به میان آمده که نگارنده بر این باور است که اکثر این فواید مبتنی بر عدم اعتماد بر عقل بشری است. در همین بخش جواب براهمه و اشراقیینی که قائل به بی‎فایده بودن نبوت با وجود عقل و بینش انسان، هستند، آمده است. سپس شبهات و اجوبه‎ای در باب نبوت آورده شده است؛ شبهاتی چون:

    1. شبهه اهل جبر و ادله آنها بر این ادعا؛
    2. شبهه براهمه و آن کفایت عقل بشر برای تشخیص مصالح خویش و عدم نیاز به نبوت است.
    3. مخالفت احکام شرایع با احکام عقل[۱۱].

    باب دوم کتاب، مختص به یهودیت است. در این باب تعدادی از معجزات منسوب به انبیای بنی‎اسرائیل برشمرده شده است و همچنین از دعوت ایشان به طهارت ظاهری و باطنی و دوری از زنان بحث شده است. سپس اسامی برخی از انبیای بنی‎اسرائیل، اماکن مذهبی، مصطلحات دینی که موافق با مذهب یهود و مخالف با تعالیم اسلامی است، آورده شده است؛ از جمله اعتقادات یهود این است که قائل به ثواب اخروی ابدی و عدم عقاب ابدی برای خویش هستند و ثواب و عقاب را روحانی می‎دانند نه جسمانی.

    در ادامه این بخش، نگارنده، هفت ردیه بر دین یهود وارد می‎سازد:

    1. عدم تواتر دین یهود؛
    2. عدم تواتر تورات؛
    3. تجسیم و تشبیه خداوند متعال در تورات؛
    4. وجود اکاذیب و افسانه‎ها در تورات؛
    5. عدم اشتمال تورات بر ایمان به آخرت؛
    6. نقل معجزات غیر مستند و بی‎پایه و اساس یهود، مانند معجزاتی که فارسیان برای زرتشت نقل می‌کنند؛
    7. اثبات نسخ تورات به‎وسیله پنج دلیل قطعی.

    سپس مصنف به کل این ردیه‎ها مفصلا پاسخ می‎دهد[۱۲].

    نگارنده در باب سوم کتاب، متعرض تاریخ مسیحیت شده است و در این باب مشابه مباحث واردشده در باب یهود، مباحثی پیرامون مسیحیت ذکر شده است.[۱۳].

    باب چهارم کتاب پیرامون ذکر ادله اثبات نبوت نبی مکرم اسلام(ص) است، که در این راستا به شش دلیل اشاره می‎شود:

    1. تحدی با قرآن کریم؛
    2. اخبار غیبی نبی مکرم اسلام(ص)؛
    3. سایر معجزات پیامبر اکرم(ص)؛
    4. بشارت به نبی مکرم اسلام(ص) در کتب مقدس سابق؛
    5. اینکه حضرت محمد(ص) بیشترین خدمات را نسبت به سایر انبیا، به بشریت عرضه داشته‌اند و توحیدی که مسلمانان به آن باور دارند قوی‎تر از توحید سایر ادیان است؛
    6. صفات بی‎نظیری که در رسول مکرم اسلام(ص) جمع شده بود[۱۴].

    وضعیت کتاب

    فهرست مطالب در ابتدای کتاب و فهارس فنی در پایان آن ذکر شده است.

    در پاورقی‎ها توضیح برخی از جملات و آدرس مطالب ذکر شده است.

    پانویس

    1. ر.ک: مدخل، ص‎48
    2. ر.ک: پیشگفتار، صفحه بیست‎ونه
    3. ر.ک: مدخل، ص‎1-84
    4. ر.ک: مقدمه نویسنده، ص87-88
    5. ر.ک: مدخل، ص‎44
    6. ر.ک: همان
    7. ر.ک: همان
    8. ر.ک: همان
    9. ر.ک: همان، ص45
    10. ر.ک: همان
    11. ر.ک: همان
    12. ر.ک: همان، ص45-46
    13. ر.ک: همان، ص46
    14. ر.ک: همان، ص46-‎47

    منابع مقاله

    پیشگفتار، مدخل و مقدمه کتاب.


    وابسته‌ها

    شبهات و ردود عقائدية

    شمع الیقین و آیینه دین

    علم کلام