کتابشناسی اصول فقه شیعه

کتابشناسی اصول فقه شیعه به همراه مقدمه‌ای در تنقیح و تهذیب علم اصول، اثر مهدی مهریزی (معاصر) کتابی است یک‌جلدی به زبان فارسی با موضوع اصول فقه شیعه. این اثر به مناسبت کنگره جهانی دویستمین سالگرد تولد شیخ انصاری (متوفی 1281ق)، ارائه شده است. نویسنده در این اثر به معرفی کتاب‌ها و مقالات چاپ شده اصولی شیعه پرداخته است.

کتابشناسی اصول فقه شیعه‏
پدیدآوران	مهريزي، مهدي (نويسنده)
عنوان‌های دیگر	مقدمه اي در تنقيح و تهذيب علم اصول
ناشر	کنگره جهاني بزرگداشت دويستمين سالگرد ميلاد شيخ اعظم انصاري. دبيرخانه
مکان نشر	ايران - قم
سال نشر	مجلد1: 1373ش,
موضوع	اصول فقه شيعه - کتاب شناسي
زبان	فارسی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏Z‎‏ ‎‏7835‎‏ ‎‏/‎‏الف‎‏5‎‏م‎‏9‎‏ ‏

ساختار

کتاب دارای پیشگفتار، مقدمه و سه بخش اصلی (کتاب و مقالات پیرامون تاریخ تحول علم اصول؛ مقالات اصولی؛ و کتب چاپی) است.

نویسنده در بخش اول به معرفی کتب و مقالات پیرامون تاریخ، تحول و... علم اصول در سه قسمت کتب چاپی، کتاب‌های خطی و مقالات می‌پردازد. در بخش دوم، مقالات اصولی منتشر شده در نشریات را نام می‌برد و در بخش سوم، با توجه به نام نویسندگان، کتاب‌های اصولی نوشته شده به دست آنان را (از قرن پنجم تا پانزدهم) ذکر می‌نماید.

گزارش محتوا

نویسنده در مقدمه‌اش بر کتاب، در بخشی با عنوان «آشنایی با این کتابشناخت» می‌نویسد:

1. اهدافی که در تنظیم در نظر بود عبارتند از:
   1. نشان دادن حجم کارهای انجام شده.
   2. روشن شدن زمان ورود بحث‌های نو در این علم.
   3. تبیین تراکم‌های نابجا، مانند ترجمه‌ها و شرح‌هایی که در این اواخر بخصوص، بر کتب درسی صورت گرفته و می‌گیرد.
   4. جلوگیری از برخی کارهای تکراری.
2. این مجموعه در سه بخش تنظیم شده است:
   1. فهرست کتب و مقالاتی که «درباره علم اصول» نگارش یافته.
   2. فهرست مقالات، در مباحث علم اصول.
   3. فهرست کتب چاپی علم اصول با ترتیب زمانی. در این بخش: کتابشناسی، خلاصه فهرست مطالب، ترجمه یا شرح و حاشیه‌ها، بر هر کتاب ارائه شده است، و نیز کتبی معرفی شده که نگارنده آن را دیده، لذا نام‌های موجود در کتابشناسی‌ها را نیاوردیم.
3. برای تهیه این نوشته علاوه بر کتاب‌ها یا کتابخانه‌های شخصی و کتاب‌فروشی‌ها، از سه کتابخانه عمده شهر مقدس قم یعنی کتابخانه آیت‌الله‌العظمی نجفی مرعشی، دفتر تبلیغات اسلامی و مدرسه فیضیه استفاده شده است. بر این اساس ادعای استقصای کامل را ندارم.
4. مجلاتی که دیده شده عبارتند از: حوزه، آینه پژوهش، کیهان اندیشه، کیهان فرهنگی، مشکوة، نور علم، فرهنگ، مقالات و بررسی‌ها (نشریه دانشکده الهیات دانشگاه تهران)- تراثنا و بعضی دیگر.
5. کتب اجتهاد و تقلید، لا ضرر و قواعد فقهی دیگر که در اصول نیز از آن بحث شده، درصورتی‌که مستقل چاپ شده یا در ضمن مباحث فقهی مطرح شده است، در این کتابشناسی نیاوردیم.
6. کتبی که شرح یا تعلیقه و حاشیه بر کتاب دیگری بوده، در برخی موارد از ذکر خلاصه فهرست آن صرف‌نظر شده و به متن اصلی اکتفا شده است.
7. کتاب‌هایی که از کتابخانه‌ها مورد استفاده قرار گرفته، شماره‌اش را یاد کرده‌ایم، و رمزهای بکار برده شده ازاین‌قرار است: ق (قفسه)، ر (ردیف)، ش (شماره)، دفتر (کتابخانه دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم)، نجفی (کتابخانه آیت‌الله‌العظمی نجفی مرعشی(ره))، فیضیه (کتابخانه فیضیه).
8. کتاب‌هایی که در این نوشتار معرفی شده است برخی فارسی ولی بیشتر آن عربی است. بدین‌جهت اگر فارسی باشد بدان اشاره می‌کنیم.
9. در داده‌های کتابشناسی، ترتیب اطلاعات بدین ترتیب است: نام کتاب، تعداد جلد، مؤلف و مصحح ...، ناشر، محل نشر، سال نشر، نوبت چاپ، تعداد صفحه، زبان.

نویسنده در اولین بخش کتاب، به معرفی کتب و مقالات پیرامون تاریخ، تحول، معرفت‌شناسی و کتابشناسی علم اصول می‌پردازد. او در این بخش، کتب چاپ، خطی و مقالات را به‌صورت مجزا نام می‌برد. در بخش کتب خطی دو کتاب با این موضوع معرفی شده است. این دو کتاب عبارتند از: التسلسل الزمنی للکتب الاصولیه- الشیخ زهیر الحسون النجفی- این کتاب جزء مصادر کتاب «المدخل الی علم الاصول» (رک: ش11 – بخش اول) ذکر شده و نزد مصنف آن در نجف می‌باشد. ص205.

جزوه‌ای بدون نام- علی صفایی- فارسی- 76 ص. این نوشته به بررسی اجمالی، از دوره‌ها و تحول اصول با ارائه طرحی نوین در دسته‌بندی مباحث اصولی پرداخته است.

ارائه بخش معرفی مقالات (معرفی مقالات اصولی/ بخش دوم) نیز این‌چنین است (به‌عنوان نمونه):

1. اجتهاد و تاریخ آن- علیرضا فیض- مقالات و بررسی‌ها- ش42- 41 ص98-53
2. بررسی مبانی حقوق اسلامی- کاظم مدیر شانه‌چی، مشکوة- ش9/ ص69-95
3. پیرامون مقاله دین و نقل- علی‌اصغر نصرتی. کیهان فرهنگی- دوره چهارم- ش8/ ص20-32.

بخشی از کتاب که به معرفی کتاب‌های اصولی پرداخته (بخش سوم) به این سبک نوشته شده است؛ محمدرضا الگلپایگانی (آیة‌الله‌العظمی)

248- افاضة العوائد- 2ج- دارقرآن- قم- فهرست مطالب دارد.

تعلیقه‌ای است بر درر الفوائد همراه با متن.

ج1- 1410 ق- 383 ص:

المقدمات 5- الوضع 20- الحقیقة و المجاز 43- الحقیقة الشرعیة 45- الصحیح و الاعم 49- الاستعمال فی الاکثر 61- المشتق 67- الامر 78- الاجزاء 115- مقدمة الواجب 129- الضد 215- اجتماع الامر و النهی 235- دلالة النهی علی الفساد 292- المفاهیم 303- العام و الخاص 331- المطلق و المقید 362.

ج2- 1411 ق- 408 ص:

القطع 3- التجری 20- العلم الاجمالی 27- امکان التعبد بالظن 40- الظواهر 55- قول اللغوی 63- الاجماع 67- الشهرة 75- خبرالواحد 76- الانسداد 102- اصالة البرائه 137- الاشتغال 171- التخییر 219- الاستصحاب 221- قاعدة التجاوز و الفراغ 215- التعادل و الترجیح 348.

وضعیت کتاب

فهرست مطالب در ابتدای اثر و سایر فهارس فنی (نویسندگان، کتب و مقالات) در انتهای آن ذکر شده است. این اثر به مناسبت کنگره جهانی دویستمین سالگرد تولد شیخ انصاری(متوفی 1281ق)، ارائه شده است. ارجاعات کتاب، در بخش اول، در پاورقی صورت گرفته است. در بخش سوم، پاورقی خاصی وجود ندارد جز یک مورد که بیان می‌کند از «محمدعلی اجتهادی» به بعد، به علت زنده‌بودن نویسندگان کتاب‌های اصولی، ترتیب کتاب بر اساس نام نویسندگان است هرچند قبل از آن به دلیل زنده نبودنشان به ترتیب زمانی آن‌ها ارائه شده؛ یعنی ترتیب مطالب کتاب در این بخش دولایه است؛ در لایه اول، به ترتیب زمانی از قرن پنجم تا پانزدهم ذکر شده است و در میان معاصران، ترتیب الفبا در نظر گرفته شده است.

منبع مقاله

مقدمه و متن کتاب.