سماع طبیعی

سماع طبیعی‏
پدیدآوران	ارسطو (نويسنده) لطفي، محمد حسن (نويسنده)
عنوان‌های دیگر	سماع طبيعي (فيزيک)
ناشر	طرح نو
مکان نشر	ايران - تهران
سال نشر	مجلد1: 1385ش,
شابک	‎964-5625-42-4
زبان	فارسي
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏

سماع طبیعی، ترجمه محمدحسن لطفی از یکی از آثار ارسطو (متوفی 332ق.م) است. ترجمه کتاب حاضر با مقابله چهار ترجمه آلمانی و انگلیسی به انجام رسیده است. از کتاب حاضر با عنوان «فیزیک» یا «طبیعت» یا «طبیعیات» یا «دروس طبیعت» نیز یاد شده است.

در رابطه با این اثر از فارابی (متوفی 339ق) عبارتی نقل شده: «کتاب سماع طبیعی ارسطو را چهل مرتبه خوانده‌ام و باز نیاز به مطالعه دیگر دارم»‏ که حکایت از اهمیت این کتاب دارد.

مترجم در مقدمه کتاب درباره عنوان کتاب می‌نویسد: کتاب حاضر مانند فصل‌های مختلف «مابعدالطبیعه» و «درباره آسمان» و رساله‌های دیگر از این قبیل، از نوشته‌های درسی و تعلیمی ارسطوست (در مقابل آثار عمومی یا خارجی ارسطو که به‌صورت محاوره و برای استفاده عموم نوشته شده است) و خاستگاه این آثار تعلیمی درس‌های استاد در مدرسه است و به این سؤال که آیا این‌گونه کتاب‌ها نوشته‌های درسی است که ارسطو برای درس‌های خود آماده کرده بود یا مجموعه یادداشت‌هایی که شاگردان حاضر در جلسات درس نوشته‌اند و ارسطو بعداً آن‌ها را منتظم ساخته است، تاکنون پاسخی دقیق داده نشده است. به‌هرحال عنوان کتاب حاضر در دست‌نوشته‌های یونانی «درس‌هایی درباره طبیعت» (physike akroases به معنی درس‌های طبیعت یا سماع طبیعی) است؛ یعنی درس‌هایی که شاگردان حاضر در جلسه درس فقط استماع می‌کردند. بی‌آنکه بحث ‌و گفت‌وگویی در میان باشد؛ و به همین ملاحظه مترجمانی که کتاب را به عربی برگردانده‌اند عنوان «سماع طبیعی» به آن داده‌اند و پیشینیان ما عنوان «سماع کیان» را نیز به‌کار برده‌اند. اروپائیان در ترجمه‌های خود عنوان «فیزیک» (در آلمانی physica و در انگلیس physics) بر این کتاب نهاده‌اند و در سال‌های اخیر بعضی مترجمان فارسی کتاب‌های تاریخ فلسفه و کسانی که درباره ارسطو چیزی نوشته یا از آثار او به فارسی ترجمه کرده‌اند از کتاب حاضر با عنوان «فیزیک» یا «طبیعت» یا «طبیعیات» یا «دروس طبیعت» یاد کرده‌‌اند؛ اما ما با توجه به‌عنوان یونانی مذکور در دست‌نوشته‌های یونانی و به پیروی از پیشینیان عنوان «سماع طبیعی» را مناسب‌تر از همه عناوین دیگر دانستیم‏.

مترجم در رابطه با ترجمه کتاب چند نکته را یادآور شده است:

1. جمله‌های ارسطو در کتاب حاضر گاه بسیار موجز و گاه بسیار بغرنج است و دریافتن معنی آن‌ها آسان نیست. ما برای اینکه کار را بر خواننده آسان‌تر کرده باشیم زیرنویس‌های متعدد به کتاب افزوده‌ایم. بسیاری از زیرنویس‌ها را از تفسیر w.d.Ross و بعضی را از زیرنویس‌های Karl Prantl اخذ کرده‌ایم و زیرنویس‌های نوع نخستین را با افزودن نام «رأس» به پایان هر زیرنویس و نوع دوم را با نام «پرانتل» مشخص ساخته‌ایم و علاوه بر آن‌ها خود ما نیز هرجا که ضروری دانسته‌ایم کوشیده‌ایم با افزودن زیرنویسی، به خواننده در فهمیدن جمله‌ای موجز یا دشوار یاری کنیم و زیرنویس‌های مترجم را با علامت (م.) مشخص نموده‌ایم.
2. ما همیشه بر آن بوده‌ایم که ترجمه کتاب‌های فلسفی به زبان فارسی باید تا آنجا که ممکن است و به‌دقت ترجمه آسیب نمی‌رساند، به نثری هرچه ساده‌تر و روشن‌تر به عمل آید. مترجم باید از به‌کار بردن واژه‌های نو و اصطلاحات دشوار و ناهموار، جز در موارد ضروری، بپرهیزد تا خواننده ترجمه که همه هوش و حواسش باید موقوف دریافتن مطالب فلسفی باشد مجبور نشود با عبارات ثقیل و بغرنج درآویزد یا برای فهمیدن معنی الفاظ و اصطلاحات به کتاب لغت مراجعه کند؛ ولی متأسفانه در ترجمه کتاب حاضر موفق به رعایت این اصل نشدیم و اقتضای مطلب اجازه نداد که در همه موارد به عبارات ساده و روشن اکتفا کنیم. بااین‌همه امیدواریم با افزودن زیرنویس‌ها کار را برای خواننده چنان آسان کرده باشیم که با مطالعه عبارات مغلق هربار از نو زبان به نکوهش ما نگشاید.
3. شماره‌هایی که در کنار صفحه‌هاست شماره صفحه‌های مجموعه آثار ارسطوست که در قرن نوزدهم میلادی دانشمند زبان‌شناس تاریخی آلمانی ایمانوئل بکر در شهر برلن (آلمان) منتشر کرده است. این شماره‌ها در همه آثار ارسطو قید می‌شود و کسانی که در نوشته‌های خود به جمله‌ای یا مطلبی از ارسطو استناد می‌کنند پس از ذکر جمله یا مطلب مورد نظر شماره صفحه مجموعه «بکر» را هم که آن جمله یا مطلب در آن واقع است می‌آورند تا کار مراجعه در هر زبانی آسان شود‏.

لازم به ذکر است که ترجمه فارسی چهارمقاله از بخش طبیعیات کتاب شفای ابن‌سینا (متوفی 416ق) به قلم محمدعلی فروغی با عنوان فن سماع طبیعی منتشر شده است که اگرچه ابن‌سینا در کتاب شفا پیروى تمام از ارسطو در نظر داشته و خواسته است فلسفه آن حکیم بزرگ را بشناساند، اما تألیفی جدای از کتاب حاضر است ‏.

کتاب حاضر با عنوان «طبیعیات ارسطو» توسط دکتر مهدی فرشاد به فارسی ترجمه و در سال 1363 توسط انتشارات امیرکبیر منتشر شده است.

فهرست مطالب در ابتدای کتاب و فهارس اعلام و اصطلاحات در انتهای اثر آمده است.

منابع مقاله

1. مقدمه مترجم و متن کتاب.
2. ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، فن سماع طبیعی از کتاب شفا، نگارش محمدعلی فروغی، تهران، انتشارات امیرکبیر، چاپ سوم، 1361.
3. مدرسی چهاردهی، مرتضی، «فارابی و فلسفه او»، پایگاه مجلات تخصصی نور: وحید، اسفند 1353، شماره 135، صفحه 973 تا 975؛ به آدرس اینترنتی:

http://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/204419