آقسرایی، محمود بن محمد
| نام | آقسرایی، محمود بن محمد |
|---|---|
| نام‌های دیگر | آقسرایی، ک‍ری‍م‌ال‍دی‍ن محمود
اق‍س‍رائ‍ی، محمود بن محمد Aqsara'i |
| نام پدر | محمد |
| متولد | سده 7 و 8 |
| محل تولد | |
| رحلت | 773 ق |
| اساتید | |
| برخی آثار | تاریخ سلاجقه، یا، مسامرة الاخبار و مسایرة الاخیار |
| کد مؤلف | AUTHORCODE4933AUTHORCODE |
آقْ سَرايى، خواجه كريم الدين محمود بن محمد (د ميان 723 و 733ق1323/ و 1333م)، مورخ، منشى و دولت‌مرد عهد سلجوقيانِ روم در سده 7 و 8ق13/ و 14م. پزشک ایرانی، عنوان آق سرایی به خاطر مهاجرت او به آق‌سرای ترکیه به وی داده شده است
زندگی‌نامه
از نسب و تاريخ درگذشت و زادگاه وى و نيز از مناصبى كه در نزد سلجوقيان داشته است، اطلاعات دقيقى در دست نيست. عثمان توران مصحح کتاب مسامره الأخبار و مسايره الأخيار، تنها تأليف آق سرايى، بر پايه مطالعه متن آن پژوهش‌هايى كرده و بر نكاتى دست يافته است. وى در مقدّمه‌اى كه بر این کتاب نوشته چنين مى‌گوید: عنوان «آق سرايى» نشان مى‌دهد كه وى به خاندانى از «آق سرا» (ناحيه) منسوب است و چنانكه خود در آغاز فصل چهارم کتاب در ذكر وقايع پس از مرگ غياث‌الدين كيخسرو دوم (د 644ق1246/م) مى‌نویسد، در ديوان سلجوقيان روم خدمت مى‌كرده و در این هنگام 20 يا 25 سال داشته است. از اين‌رو مى‌توان گفت كه در نيمه نخست سده 7ق13/م زاده شده است. از سوى ديگر، رویدادهايى كه وى در مسامره الاخبار آورده، نشان مى‌دهد كه دست كم 47 سال از زندگى خود (675-723ق1476/-1323م) را در خدمت سلجوقيان گذرانده است.
با توجّه به تاريخ قاضى‌احمد نقده‌اى استنباط مى‌شود، آق‌سرايى در 733ق133/م زنده نبوده است. از اين‌رو مسلّماً مرگ او ميان سال‌هاى 723 و 733ق1323/ و 1333م روى داده است.
آق‌سرايى شاهد شورش‌هاى بسيارى بود كه بر ضد ايلخانان روم اتفاق افتاده است. یکى از آن‌ها شورش خطير اوغلو به سال 675ق1276/م بوده و على‌رغم آنكه آق‌سرايى چندى از روى اجبار در ديوان وى خدمت كرده، توانسته است از آن آشوب جان سالم به در برد. نيز شورش قرامان‌ها و شورش بالتو بر ضدغازان‌خان در 696ق1297/م از آن جمله بوده است. از ميان اميران، كسى كه آق‌سرايى خدمات مهمى به او كرده و در همه مراحل با وى همكارى داشته، مجير الدين اميرشاه بوده است. این امير از سوى غياث‌الدين مسعود سلجوقى (حكومت: 681-702ق1282/-1303م) به نيابت سلطنت تعيين شده و از توجه ايلخان برخوردار بود. كريم الدين تا هنگامى كه مجير الدين منصب و مقام خود را داشت، در همه مراحل ملازم خدمت او بود، و به مصائب و سختى‌هايى كه در ملازمت وى متحمل شده در کتابش اشاره كرده است. آق‌سرايى پس از مرگ مجير الدين (701ق1302/م) چند سالى سرپرستى اوقاف سلجوقيان را بر عهده داشت و سپس به كوتوالى آق‌سراى تعيين شد. او همچون بزرگان زمان خود ثروت انبوه داشته و چنانكه از نوشته خودش (ص 306) برمى‌آيد، قلعه سالمه ملك او بوده است.
منابع مقاله
دانشنامه بزرگ اسلامی نویسنده: مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی جلد: 1 صفحه: 312